قسمت ششم

بی‌عشق نشاط و طرب افزون نشود		بی‌عشق وجود خوب و موزون نشود
صد قطره ز ابر اگر به دریا بارد		بی‌جنبش عشق در مکنون نشود

□

بیمارم و غم در امتحانم دارد		اما غم او تر و جوانم دارد
این طرفه نگر که هرچه در رنجوری		بیرون ز غمش خورم زیانم دارد

□

بی‌من به زبان من سخن می‌آید		من بی‌خبرم از آنکه می‌فرماید
زهر و شکر آرزوی من می‌آید		ز آینده که داند چه کرا میشاید

□

پیوسته سرت سبز و لبت خندان باد		جان و دل عاشقان ز تو شادان باد
آنکس که ترا بیند و شادی نکند		سر زیر و سیه گلیم و سرگردان باد

□

بی‌یاری تو دل بسوی یار نشد		تا لطف غمت ندیده غمخوار نشد
هرچیز که بسیار شود خار شود		غمهای تو بسیار شد و خوار شد

□

تا با غم عشق تو مرا کار افتاد		بیچاره دلم در غم بسیار افتاد
بسیار فتاده بود اندر غم عشق		اما نه چنین زار که این بار افتاد

□

تا بنده ز خود فانی مطلق نشود		توحید به نزد او محقق نشود
توحید حلول نیست نابودن تست		ورنه به گزاف باطلی حق نشود

□

تا تو بخودی ترا به خود ره ندهد		چون مست شدی ز دیده بیرون نجهند
چون پاک آئی ز هر دو عالم به یقین		آنگه بنشان نفرت انگشت نهند

□

تا در دل من عشق تو اندوخته شد		جز عشق تو هر چه داشتم سوخته شد
عقل و سبق و کتاب بر طاق نهاد		شعر و غزل دوبیتی آموخته شد

□

تا در طلب مات همی کام بود		هر دم که برون ز ما زنی دام بود
آن دل که در او عشق دلارام بود		گر زندگی از جان طلبد خام بود

□

تا رهبر تو طبع بدآموز بود		بخت تو مپندار که پیروز بود
تو خفته به صبح و شب عمرت کوتاه		ترسم که چو بیدار شوی روز بود

□

تا سر نشود یقین که سرکش نشود		وان دلبر برگزیده سرکش نشود
آن چشمه آبست چه آن آب حیات		آب حیوان نگردد آتش نشود

□

تا گوهر جان در این طبایع افتاد		همسایه شدند با وی این چار فساد
زان گور بدان گور از آن رنگ گرفت		همسایه‌ی بدخدای کس را ندهاد

□

تا مدرسه و مناره ویران نشود		اسباب قلندری بسامان نشود
تا ایمان کفر و کفر ایمان نشود		یک بنده‌ی حق به حق مسلمان نشود

□

نایی ببرید از نیستان استاد		با نه سوراخ و آدمش نام نهاد
ای نی تو از این لب آمدی در فریاد		آن لب را بین که این لبت را دم داد

□

بانگ مستی ز آسمان می‌آید		مستی ز فلک نعره‌زنان می‌آید
از نعره‌ی او جان جهان می‌شورد		کان جان جهان از آن جهان می‌آید

□

تنها بمرو که رهزنان بسیارند		یک جان داری و خصم جان بسیارند
خصم جان را جان و جهان میخوانی		گولان چو تو در این جهان بسیارند

□

تو جانی و هر زنده غم جان بکشد		هر کان دارد منت آن بکشد
هرجان که چو کارد با تو در بند زر است		گر تیغ زنی از بن دندان بکشد

□

تو هیچ نه‌ای و هیچ توبه ز وجود		تو غرق زیانی و زیانت همه سود
گوئیکه مرا نیست بجز خاک بدست		ای بر سر خاک جمله افلاک چه سود

□

تیری ز کمانچه‌ی ربابی بجهید		از چنبر تن گذشت و بر قلب رسید
آن پوست نگر که مغزها را بخلید		و آن پرده نگر که پرده‌ها را بدرید

□

جامی که بگیرم میش انوار بود		بینی که بگویم همه اسرار بود
در هر طرفی که بنگرد دیده‌ی من		بی‌پرده مرا ضیاء دلدار بود

□

جانا تبش عشق به غایت برسید		از شوق تو کارم به شکایت برسید
ارزانکه نخواهی که بنالم سحری		دریاب که هنگام عنایت برسید

□

جان باز که وصل او به دستان ندهند		شیر از قدح شرع به مستان ندهند
آنجا که مجردان بهم می‌نوشند		یک جرعه به خویشتن‌پرستان ندهند

□

جان چو سمندرم نگاری دارد		در آتش او چه خوش قراری دارد
زان باده‌ی لبهاش بگردان ساقی		کز وی سر من عجب خماری دارد

□

جان را جستم ببحر مرجان آمد		در زیر کفی قلزم پنهان آمد
اندر دل تاریک به راه باریک		رفتم رفتم یکی بیابان آمد

□

جان روی به عالم همایون آورد		وز چون و چگونه دل به بیچون آورد
آن راز که تاکنون همی بود نهان		از زیر هزار پرده بیرون آورد

□

جان کیست که او بدیده کار تو کند		یا دیده و دل که او شکار تو کند
گر از سر گور من برآید خاری		آن خار به عشق خار خار تو کند

□

جان محرم درگاه همی باید برد		دل پر غم و پر آه همی باید برد
از خویش به ما راه نیابی هرگز		از ما سوی ما راه همی باید برد

□

جانم ز هواهای تو یادی دارد		بیرون ز مرادها مرادی دارد
بر باد دهم خویش در این باده‌ی عشق		کاین باده ز سودای تو بادی دارد

□

جانیکه در او از تو خیالی باشد		کی آن جان را نقل و زوالی باشد
مه در نقصان گرچه هلالی باشد		نقصان وی آغاز کمالی باشد

□

جائیکه در او چون نگاری باشد		کفر است که آنجای قراری باشد
عقلی که ترا بیند و از سر نرود		سر کوفته به که زشت ماری باشد

□

جز دمدمه‌ی عشق تو در گوش نماند		جان را ز حلاوت ازل هوش نماند
بی‌رنگی عشق رنگها را آمیخت		وز قالب بی‌رنگ فراموش نماند

□

جز صحبت عاشقان و مستان مپسند		دل در هوس قوم فرومایه مبند
هر طایفه‌ات بجانب خویش کشند		زاغت سوی ویرانه و طوطی سوی قند

□

چشمت صنما هزار دلدار کشد		آن ناله‌ی زیر او همه زار کشد
شاهان زمانه خصم بردار کنند		آن نرگس بیدار تو بیدار کشد

□

چشم تو هزار سحر مطلق دارد		هر گوشه هزار جان معلق دارد
زلفت کفر است و دین رخ چون قمرست		از کفر نگر که دین چه رونق دارد

□

چشمی که نظر بدان گل و لاله کند		این گنبد چرخ را پر از ناله کند
میهای هزارساله هرگز نکنند		دیوانگیی که عشق یکساله کند

□

جودت همه آن کند که دریا نکند		این دم کرمت وعده به فردا نکند
حاجت نبود از تو تقاضا کردن		کز شمس کسی نور تقاضا نکند

□

جوزی که درونش مغز شیرین باشد		درجی که در او در خوش آیین باشد
چندین ز حسد شکستن آن مطلب		گر بشکنیش هزار چندین باشد

□

چون بدنامی بروزگاری افتد		مرد آن نبود که نامداری افتد
گر در خواهی ز قعر دریا بطلب		کان کف باشد که بر کناری افتد

□

چون خمر تو در ساغر ما در ریزند		پنهان شدگان این جهان برخیزند
هم امت پرهیز ز ما پرهیزند		هم اهل خرابات ز ما بگریزند

□

چون دیده بر آن عارض چون سیم افتاد		جان در لب تو چو دیده‌ی میم افتاد
نمرود صفت ز دیدگان رفت دلم		در آتش سودای براهیم افتاد

□

چون دیده برفت توتیای تو چه سود		چون دل همه گشت خون وفای تو چه سود
چون جان و جگر سوخت تمام از غم تو		آنگاه سخنان جانفزای تو چه سود

□

چون روز وصال یار ما نیست پدید		اندک اندک ز عشق باید ببرید
میگفت دلم که این محالست محال		سر پیش فکنده زیر لب میخندید

□

چون زیر افکند در عراق آمیزد		دل عقل کند رها ز تن بگریزد
من آتشم و چو درد می برخیزم		هر آتش را که درد می‌برخیزد

□

چون شاهد پوشیده خرامان گردد		هر پوشیده ز جامه عریان گردد
بس رخت به خیل کاو گروگان گردد		گر سنگ بود چو کان زرافشان گردد

□

چون صبح ولای حق دمیدن گیرد		جان در تن زندگان پریدن گیرد
حایی برسد مرد که در هر نفسی		بی‌زحمت چشم دوست دیدن گیرد

□

چون صورت تو در دل ما بازآید		مسکین دل گمگشته بجا بازآید
گر عمر گذشت و یک نفس بیش نماند		چون او برسد گذشته‌ها بازآید

□

چون نیستی تو محض اقرار بود		هستی تو سرمایه‌ی انکار بود
هرکس که ز نیستی ندارد بوئی		کافر میرد اگرچه دیندار بود

□

حاشا که دل از عشق جهانرا نگرد		خود چیست بجز عشق که آنرا نگرد
بیزار شوم ز چشم در روز اجل		گر عشق رها کند که جانرا نگرد

□

خاک توام و خدای حق میداند		واجب نبود که از منت بستاند
ور بستاند دعا گری پیشه کنم		تا رحم کند پیش منت بنشاند

□

خاموش مراز گفت و گفتار تو کرد		بیکار مرا حلاوت کار تو کرد
بگریختم از دام تو در خانه‌ی دل		دل دام شد و مرا گرفتار تو کرد

□

خوابم ز خیال روی تو پشت بداد		وز تو ز خیال تو همی خواهم داد
خوابم بشد ودست بدامان تو زد		خوابم خود مرد چون خیال تو بزاد

□

خواهم گردی که از هوای تو رسد		باشد که به دیده خاک پای تو رسد
جانم ز جفا خرم و خندان باشد		زیرا ز جفا بوی وفای تو رسد

□

خواهم که دلم با غم هم‌خو باشد		گر دست دهد غمش چه نیکو باشد
هان ای دل بی‌دل غم او دربر گیر		تا چشم زنی خود غم او او باشد

□

خورشید که باشد که بروی تو رسد		یا باد سبک سر که به موی تو رسد
عقلی که کند خواجه گهی شهر وجود		دیوانه شود چون سر کوی تو رسد

□

خورشید که در خانه بقا می نکند		می‌گردد جابجا و جا می نکند
آن نرو بجز قصد هوا می‌نکند		می‌گوید کاصل ما خطا می نکند

□

خورشید مگر بسته به پیشت میرد		وان ماه جگر خسته به پیشت میرد
وان سرو و گل رسته به پیشت میرد		وین دلشده پیوسته به پیشت میرد

□

خوش عادت خوش خو که محمد دارد		ما را شب تیره بینوا نگذارد
بنوازد آن رباب را تا به سحر		ور خواب آید گلوش را بفشارد

□

خون دل عاشقان چو جیحون گردد		عاشق چو کفی بر سر آن خون گردد
جسم تو چو آسیا و آبش عشق است		چون آب نباشد آسیا چون گردد

□

دامان جلال تو ز دستم نشود		سودای تو از دماغ مستم نشود
گوئیکه مرا چنانکه هستی بنمای		گر بنمایم چنانکه هستم نشود

□

دانی صوفی بهر چه بسیار خورد		زیرا که بایام یکی بار خورد
بگذار که تا این گل و گلزار خورد		تا چند چو اشتران ز غم خار خورد

□

در باغ آیید و سبز پوشان نگرید		هر گوشه دکان گل فروشان نگرید
میخندد گل به بلبلان می‌گوید		خاموش شوید و در خموشان نگرید

□

در باغ هزار شاهد مهرو بود		گلها و بنفشه‌های مشکین بو بود
وان آب زره زره که اندر جو بود		این جمله بهانه بود و او خود او بود

□

در بندم از آن دو زلف بند اندر بند		در ناله‌ام از لبان قند اندر قند
هر وعده‌ی دیدار تو هیچ اندر هیچ		آخر غم هجران تو چند اندر چند

□

در حضرت حق ستوده درویشانند		در صدر بزرگی همه بیخویشانند
خواهی که مس وجود تو زر گردد		با ایشان باش کیمیا ایشانند

□

در خدمتت ای جان چو بدن میافتد		زان سجده به بخت خویشتن میافتد
هر بار که اندر قدمت میافتم		جان در باطن به پای من میافتد

□

درد و زخم ار زلف تو در چنگ آید		از حال بهشتیان مرا ننگ آید
گوئیکه به صحرای بهشتم ببرند		صحرای بهشت بر دلم تنگ آید

□

در راه طلب رسیده‌ای میباید		دامان ز جهان کشیده‌ای میباید
بی‌چشمی خویش را دوا کنی ور نی		عالم همه او است دیده‌ای میباشد

□

در سلسله‌ات هر آنکه پا بست شود		گر فانی و گر نیست بود هست شود
می‌فرمائی که بی‌خود و مست مشو		ناچار هر آنکه می‌خورد مست شود

□

در سینه‌ی هر که ذره‌ای دل باشد		بی‌مهر تو زندگیش مشکل باشد
با زلف چو زنجیر گره بر گرهت		دیوانه کسی بود که عاقل باشد

□

در صحبت حق خموش میباید بود		بی‌چشم و زبان و گوش میباید بود
خواهی که خلاص یابی از زنده دلی		با زنده‌دلان به هوش میباید بود

□

در عشق اگرچه خرده بینم کردند		در پیشروی اگر گزینم کردند
آمد سرما و پوستینیم نشد		گرچه همه شهر پوستینم کردند

□

در عشق توام نصیحت و پند چه سود		زهراب چشیده‌ام مرا قند چه سود
گویند مرا که بند بر پاش نهید		دیوانه دلست پای در بند چه سود

□

در عشق توام وفا قرین میباید		وصل تو گمانست و یقین میباید
کار من و دل خاصه در حضرت تو		بد نیست و لیکن به از این میباید

□

در عشق تو عقل ذوفنون میخسبد		مشتاق در آتش درون میخسبد
بی‌دیده و دل اگر نخسبم چه عجب		خون گشته مرا دو دیده چون میخسبد

□

در عشق اگر دمی قرارت باشد		اندر صف عاشقان چه کارت باشد
سر تیز چو خار باش تا یار چو گل		گه در برو گاه بر کنارت باشد

□

در عشق نه پستی نه بلندی باشد		نی بیهشی نه هوشمندی باشد
قرائی و شیخی و مریدی نبود		قلاشی و کم‌زنی و رندی باشد

□

در عشق هزار جان و دل بس نکند		دل خود چه بود حدیث جان کس نکند
این راه کسی رود که در هر قدمی		صد جان بدهد که روی واپس نکند

□

در کام دل آنچه بود نفسم همه راند		هرگز نفسی نامه شرم نه بخواند
نفس بد من مرا بدین روز نشاند		من ماندم و فضل تو دگر هیچ نماند

□

در گریه‌ی خون مرا شکر خند تو کرد		بی‌بند مرا از این جهان بند تو کرد
می‌فرمائی که عهد و سوگند تو کو		بی‌عهد مرا نه عهد و سوگند تو کرد

□

در کوی خرابات تکبر نخرند		مردی ز سر کوی خرابات برند
آنجا چو رسی مقامری باید کرد		یا مات شوی یا ببری یا ببرند

□

در لشکر عشق چونکه خونریز کنند		شمشیر ز پاره‌های ما تیز کنند
من غرقه‌ی آن سینه‌ی دریا صفتم		یاران مرا بگو که پرهیز کنند

□

در مدرسه‌ی عشق اگر قال بود		کی فرق میان قال با حال بود
در عشق نداد هیچ مفتی فتوی		در عشق زبان مفتیان لال بود

□

در می‌طلبی ز چشمه در بر ناید		جوینده در به قعر دریا باید
این گوهر قیمتی کسی را شاید		کز آب حیات تشنه بیرون آید

□

در معنی هست و در عیان نیست که دید		در دل پیدا و در زبان نیست که دید
هستی جهان و در جهان نیست که دید		در هستی و نیستی چنان نیست که دید

□

در مغز فلک چو عشق تو جا گیرد		تا عرش همه فتنه و غوغا گیرد
چون روح شود جهان نه بالا و نه زیر		چون عشق تو روح را ز بالا گیرد

□

ای دل، اثر صبح، گه شام که دید		یک عاشق صادق نکونام که دید
فریاد همی زنی که من سوخته‌ام		فریاد مکن، سوخته‌ی خام که دید

□

در نفی تو عقل را امان نتوان دید		جز در ره اثبات تو جان نتوان داد
با اینکه ز تو هیچ مکان خالی نیست		در هیچ مکان ترا نشان نتوان داد

□

درویش که اسرار جهان میبخشد		هردم ملکی به رایگان میبخشد
درویش کسی نیست که نان میطلبد		درویش کسی بود که جان میبخشد

□

در عشق توم وفا قرین می‌باید		وصل تو گمانست، یقین می‌باید
کار من دل خواسته در خدمت تو		بد نیست ولیکن به ازین می‌باید

□

دریا نکند سیر مرا جو چه کند		گلشن چو نباشدم مرا بو چه کند
گر یار کرانه کرد او معذور است		من ماندم و صبر نیز تا او چه کند

□

دردی داری که بحر را پر دارد		دردی که هزار بحر پر در دارد
خواهی که بیا پیش فرود آی ز خر		زانروی که روی خر به آخر دارد

□

دست تو به جود طعنه بر میغ زند		در معرکه تیغ گوهر آمیغ زند
از کار تو آفتاب را شرمی باد		کو تیغ تو دیده صبحدم تیغ زند

□

دشنام که از لب تو مهوش باشد		چون لعل بود که اصلش آتش باشد
بر گوی که دشنام تو دلکش باشد		هر باد که بر گل گذرد خوش باشد

□

دل با هوس تو زاد و بودی دارد		با سایه‌ی تو گفت و شنودی دارد
لاحول همی کنم ولیکن لاحول		در عشق گمان مکن که سودی دارد

□

دلتنگ مشو که دلگشائی آمد		دل نیک نواز با نوائی آمد
غم را چو مگس شکست اکنون پر و بال		کز جانب قاف جان همائی آمد

□

دل جمله حکایت از بهار تو کند		جان جمله حدیث لاله‌زار تو کند
مستی ز دو چشم پرخمار تو کند		تا خدمت لعل آبدار تو کند

□

دل داد مرا که دلستان را بزدم		آن را که نواختم همان را بزدم
جانیکه بر آن زنده‌ام و خندانم		دیوانه شدم چنانکه جان را بزدم

□

دلدار ابد گرد دلم میگردد		گرد دل و جان خجلم میگردد
زین گل چو درخت سر برآرم خندان		کاب حیوان گرد گلم میگردد

□

دل در پی دلدار بسی تاخت و نشد		هر خشک و تری که داشت درباخت و نشد
بیچاره به کنج سینه بنشست بمکر		هر حیله و فن که داشت پرداخت و نشد

□

دل دوش در این عشق حریف ما بود		شب تا به سحرگاه نخفت و ناسود
چون صبح دمید سوی تو آمد زود		با چهره‌ی زرد و دیده‌ی خون‌آلود

□

دل را بدهم پند که عمدا نرود		پیش بت شنگ من از آنجا نرود
لب می‌گزد آن بت که کجا افتادی		او کیست که باشد که رود یا نرود

□

دل‌ها به سماع بیقرار افتادند		چون ابر بهار پر شرار افتادند
ای زهره‌ی عیش کف رحمت بگشای		کاین مطرب و کف و دف ز کار افتادند

□

دل هرچه در آشکار و پنهان گوید		زانموی چو مشک عنبرافشان گوید
این آشفته است و او پریشان دانم		کاشفته سخنهای پریشان گوید

□

دوش آن بت من همچو مه گردون بود		نی نی که به حسن از آفتاب افزون بود
از دایره‌ی خیال ما بیرون بود		دانم که نکو بود ندانم چه بود

□

دوش از قمر تو آسمان مینوشید		وز آب حیات تو جهان مینوشید
زان آب حیاتی که حیاتست مزید		در هرچه حیات بود آن مینوشید

□

دو کون خیال خانه‌ای بیش نبود		وامد شد ما بهانه‌ای بیش نبود
عمریست که قصه‌ای ز جان میشنوی		قصه چکنم فسانه‌ای بیش نبود

□

دی باغ ز وی شکر سلامت میکرد		بر روی شکوفه‌ها علامت میکرد
آن سرو چمن دعوی قامت میکرد		گل خنده‌زنان بر او قیامت میکرد

□

دی بنده بر آن قمر جانی شد		یک نکته بگفت و بحث را بانی شد
میخواست که مدعاش ثابت گردد		ثابت نشد آن و مدعی فانی شد

□

دی چشم تو رای سحر مطلق میزد		روی تو ره گنبد از رق میزد
تا داشتی آفتاب در سایه‌ی زلف		جان بر صفت ذره معلق میزد

□

دیدم رخت از غم سر موئیم نماند		جز بندگی روی تو روئیم نماند
با دل گفتم که آرزوئی در خواه		دل گفت که هیچ آرزوئیم نماند

□

دی می‌رفتی بر تو تو نظر می‌کردند		آنانکه به مذهب تناسخ فردند
سوگند به اعتقاد خود می‌خوردند		کاین یوسف ثانیست که باز آوردند

□

دیوانه میان خلق پیدا باشد		زیرا که سوار اسب سودا باشد
دیوانه کسی بود که او را نشناخت		دیوانه به نزد ما شناسا باشد

□

رفتم بدر خانه‌ی آنخوش پیوند		بیرون آمد بنزد من خنداخند
اندر بر خود کشید نیکم چون قند		کای عاشق و ای عارف و ای دانشمند

□

رو دیده بدوز تا دلت دیده شود		زاندیده جهان دگرت دیده شود
گر تو ز پسند خویش بیرون آئی		کارت همه سر بسر پسندیده شود

□

روز آمد و غوغای تو در بردارد		شب آمد و سودای تو بر سر دارد
کار شب و روز نیست این کار منست		کی دو خر لنگ بار من بردارد

□

روز شادیست غم چرا باید خورد		امروز می از جام وفا باید خورد
چند از کف خباز و سفا رزق خوریم		یکچند هم از کف خدا باید خورد

□

روز محک محتشم و دون آمد		زنهار مگو چونکه ز بیچون آمد
روزیست که از ورای گردون آمد		زان روز بهی که روزافزون آمد

□

روزیکه بود دلت ز جان پر از درد		شکرانه هزاران جان فدا باید کرد
کاندر ره عشق و عاشقی ای سره مرد		بیشکر قفای نیکوان نتوان کرد

□

روزی که جمال آن صنم دیده شود		از فرق سرم تا به قدم دیده شود
تا من به هزار دیده بینم او را		کارم بدو دیده کسی پسندیده شود