قسمت چهارم

عشق آمد و شد چو خونم اندر رگ و پوست		تا کرد مرا تهی و پر کرد ز دوست
اجزای وجود من همه دوست گرفت		نامیست ز من بر من و باقی همه اوست

□

عشقت به دلم درآمد و شاد برفت		بازآمد و رخت خویش بنهاد برفت
گفتم به تکلف دو سه روز بنشین		بنشست و کنون رفتنش از یاد برفت

□

عشق تو چنین حکیم و استاد چراست		مهر تو چنین لطیف بنیاد چراست
بر عشق چرا لرزم اگر او خوش نیست		ور عشق خوش است این همه فریاد چراست

□

عشق تو در اطراف گیائی میتاخت		مسکین دل من دید نشانش بشناخت
روزیکه دلم ز بند هستی برهد		در کتم عدم چه عشقها خواهم باخت

□

عشقی که از او وجود بی‌جان میزیست		این عشق چنین لطیف و شیرین از چیست
اندر تن ماست یا برون از تن ماست		یا در نظر شمس حق تبریزیست

□

عشقی نه به اندازه‌ی ما در سر ماست		و این طرفه که بار ما فزون از خر ماست
آنجا که جمال و حسن آن دلبر ماست		ما در خور او نه‌ایم و او درخور ماست

□

عقل آمد و پند عاشقان پیش گرفت		در ره بنشست و رهزنی کیش گرفت
چون در سرشان جایگه پند ندید		پای همه بوسید و ره خویش گرفت

□

عمریست که جان بنده بیخویشتن است		و انگشت‌نمای عالمی مرد و زن است
برخاستن از جان و جهان مشکل نیست		مشکل ز سر کوی تو برخاستن است

□

قومی غمگین و خود مدان غم ز کجاست		قومی شادان و بیخبر کان ز چه جاست
چندین چپ و راست بیخبر از چپ و راست		چنین من و ماست بیخبر از من و ما است

□

گر آتش دل نیست پس این دود چراست		ور عود نسوخت بوی این عود چراست
این بودن من عاشق و نابود چراست		پروانه ز سوز شمع خشنود چراست

□

گر آه کنم آه بدین قانع نیست		ور خاک شوم شاه بدین قانع نیست
ور سجده کنم چو سایه هرسو که مه است		پنهان چه کنم ماه بدین قانع نیست

□

گر باد بر آن زلف پریشان زندت		مه طال بقا از بن دندان زندت
ای ناصح من ز خود برآئی و ز نصح		گر زانچه دلم چشیده بر جان زندت

□

گر بر سر شهوت و هوا خواهی رفت		از من خبرت که بینوا خواهی رفت
ور درگذری از این ببینی بعیان		کز بهر چه آمدی کجا خواهی رفت

□

گر جمله‌ی آفاق همه غم بگرفت		بیغم بود آنکه عشق محکم بگرفت
یک ذره نگر که پای در عشق بکوفت		وان ذره جهان شد که دو عالم بگرفت

□

گر دامن وصل تو کشم جنگی نیست		ور طعنه‌ی عشقت شنوم ننگی نیست
با وصل خوشت میزنم و میگیرم		وصلی که در او فراق را رنگی نیست

□

گر در وصلی بهشت یا باغ اینست		ور در هجری دوزخ با داغ اینست
عشق است قدیم در جهان پوشیده		پوشیده برهنه میکند لاغ اینست

□

گر دف نبود نیشکر او دف ماست		آخر نه شراب عاشقی در کف ماست
آخر نه قباد صف‌شکن در صف ماست		آخر نه سلیمان نهان آصف ماست

□

گر شرم همی از آن و این باید داشت		پس عیب کسان زیر زمین باید داشت
ور آینه‌وار نیک و بد بنمائی		چون آینه روی آهنین باید داشت

□

گرمای تموز از دل پردرد شماست		سرمای زمستان تبش سرد شماست
این گرمی و سردی نرسد با صدپر		بر گرد جهانیکه در او گرد شماست

□

گر حلقه‌ی آن زلف چو شستت نگرفت		تا باده از آن دو چشم مستت نگرفت
می طعنه زنند دشمنانم شب و روز		کز پای درآمدی و دستت نگرفت

□

کس دل ندهد بدو که خونخوار منست		جان رفت چه جای کفش و دستار منست
تو نیز برو دلا که این کار تو نیست		این کار منست کار من است کار منست

□

کس نیست که اندر هوسی شیدا نیست		کس نیست که اندر سرش این سودا نیست
سررشته‌ی آن ذوق کزو خیزد شوق		پیداست که هست آن ولی پیدا نیست

□

گفتار تو زر و فعلت ارزیزین است		یک حبه به نزد کس نیرزی زینست
اسبی که بهاش کم ز ار ز زین است		آنرا تو ز بهر ره نوروزی زینست

□

گفتا که بیا سماع در کار شده‌است		گفتم که برو که بنده بیمار شده‌است
گوشم بکشید و گفت از اینها بازآی		کان فتنه هردو کون بیدار شده‌است

□

گفتا که شکست توبه بازآمد مست		چون دید مرا مست بهم برزد دست
چون شیشه گریست توبه‌ی ما پیوست		دشوار توان کردن و آسان بشکست

□

گفتا بجهم همچو کبوتر ز کفت		گفت ار بجهی کند غمم مستخفت
گفتم که شدم خوار و زبون و تلفت		گفت از تلف منست عزو شرفت

□

گفتم چشمم که هست خاک کویت		پرآب مدار بی‌رخ نیکویت
گفتا که نه کس بود که در دولت من		از من همه عمر باشد آب رویت

□

گفتم دلم از تو بوسه‌ای خواهانست		گفتا که بهای بوسه‌ی ما جانست
دل آمد و در پهلوی جان گشت روان		یعنی که بیا بیع و بها ارزانست

□

گفتم عشقت قرابت و خویش منست		غم نیست غم از دل بداندیش منست
گفتا بکمان و تیر خود می‌نازی		گستاخ مینداز گرو پیش منست

□

گفتم که بیا بچشم من درنگریست		من نیز به حال گفتمش کاین دغلیست
گفتا که چه میرمی و اینت با کیست		تو مرده‌ی اینی همه ناموس تو چیست

□

گفتند که دل دگر هوائی می‌پخت		از ما بشد و هوای جائی می‌پخت
تا باز آمد به عذر دیدم ز دمش		کانجا ز برای من ابائی می‌پخت

□

گفتم که دلم آلت و انگاز مست		مانند رباب دل هم‌آواز منست
خود ایندل من یار کسی دیگر بود		من میگفتم مگر که همباز منست

□

گفتند که شش جهت همه نور خداست		فریاد ز حلق خاست کان نور کجاست
بیگانه نظر کرد بهر سو چپ و راست		گفتند دمی نظر بکن بی‌چپ و راست

□

گفتی چونی بنده چنانست که هست		سودای تو بر سر است و سر بر سر دست
میگردد آن چیز بگرد سر من		نامش نتوان گفت ولیکن چه خوش است

□

گفتی گشتم ملول و سودام گرفت		تا شد دل از این کار و از این جام گرفت
ترسم بروی جامه دران بازآئی		کان گرگ درنده باز تنهام گرفت

□

گم باد سریکه سروران را پا نیست		وان دل که به جان غرقه‌ی این سودا نیست
گفتند در این میان نگنجد موئی		من موی شدم از آن مرا گنجانیست

□

کوچک بودن بزرگ را کوچک نیست		هم کودکی از کمال خیزد شک نیست
گر زانکه پدر حدیث کودک گوید		عاقل داند که آن پدر کودک نیست

□

گویند بیا به باغ کانجا لاغ است		نی زحمت نزهت و نه بانگ زاغ است
اندر دل من رنگرز صباغست		کاندر پر هر زاغ از او صد باغ است

□

گویند که صاحب فنون عقل کل است		مایه ده این چرخ نگون عقل کل است
آن عقل که عقل داشت آن جزوی بود		ور عقل ز عقل شد کنون عقل کل است

□

گویند که عشق عاقبت تسکین است		اول شور است و عاقبت تمکین است
جانست ز آسیاش سنگ زیرین		این صورت بی‌قرار بالایین است

□

گویند مرا که این همه درد چراست		وین نعره و آواز و رخ زرد چراست
گویم که چنین مگو که اینکار خطاست		رو روی مهش ببین و مشکل برخاست

□

لطف تو جهانی و قرانی افراشت		وین تعبیه‌های خود به چیزی ننگاشت
یک قطره از آن آب در این بحر چکید		یگدانه ز انبار در این صحرا کاشت

□

ما را بجز این زبان زبانی دگر است		جز دوزخ و فردوس مکانی دگر است
آزاده‌دلان زنده به جان دگرند		آن گوهر پاکشان زکانی دگر است

□

ما را بدم پیر نگه نتوان داشت		در خانه‌ی دلگبر نگه نتوان داشت
آنرا که سر زلف چو زنجیر بود		در خانه به زنجیر نگه نتوان داشت

□

ما عاشق عشقیم که عشق است نجات		جان چون خضر است و عشق چون آبحیات
وای آنکه ندارد از شه عشق برات		حیوان چه خبر دارد از کان نبات

□

ما عاشق عشقیم و مسلمان دگر است		مامور ضعیفیم و سلیمان دگر است
از ما رخ زرد و جگرپاره طلب		بازارچه‌ی قصب فروشان دگر است

□

ماه عید است و خلق زیر و زبر است		تا فرجه کند هرآنکه صاحب نظر است
چه طبل زنی که طبل با شور و شر است		زان طبل همی زند که آن خواجه کراست

□

ماهی تو که فتنه‌ای نداری ز تو دست		درمان ز که جویم که دلم از تو بخست
می طعنه زنی که بر جگر آبت نیست		گر بر جگرم نیست چه شد بر مژه هست

□

ماهی که نه زیر و نی به بالاست کجاست		جانی که نه بی‌ما و نه با ماست کجاست
اینجا آنجا مگو بگو راست کجاست		عالم همه اوست آنکه بیناست کجاست

□

مرغ جان را میل سوی بالا نیست		در شش جهتش پر زدن وپروا نیست
گفتی به کجا پرد که او را یابد		نی خود بکجا پرد که آن آنجا نیست

□

مرغ دل من چو ترک این دانه گرفت		انصاف بده که نیک مردانه گرفت
از دل چو بماند دلبرش دست کشید		از جان چو بجست پای جانانه گرفت

□

مر وصل ترا هزار صاحب هوس است		تا خود به وصال تو که را دسترس است
آن کس که بیافت راحتی یافت تمام		وانکس که نیافت رنج نایافت بس است

□

مست است دو چشم از دو چشم مستت		دریاب که از دست شدم در دستت
تو هم به موافقت سری در جنبان		گر زانکه سر عاشق هستی هستت

□

مستم ز خمار عبهر جادویت		دفعم چو دهی چو آمدم در کویت
من سیر نمی‌شوم ز لب تر کردن		آن به که مرا درافکنی درجویت

□

مستی ز ره آمد و بما در پیوست		ساغر می‌گشت در میان دست بدست
از دست فتاد ناگهان و بشکست		جامی چه زند میانه‌ی چندین مست

□

معشوق شراب‌خوار و بیسامانست		خونخواره و شوخ و شنگ و نافرمانست
کفر سر جعد آن صنم ایمانست		دیریست که درد عشق بیدرمانست

□

من آن توام کام منت باید جست		زیرا که در این شهر حدیث من و تست
گر سخت کنی دل خود ار نرم کنی		من از دل سخت تو نمیگردم سست

□

من بنده‌ی آن کسم که بیماش خوش است		جفت غم آن کسم که تنهاش خوش است
گویند وفای او چه لذت دارد		ز آنم خبری نیست جفاهاش خوش است

□

من زان جانم که جانها را جانست		من زان شهرم که شهر بی‌شهرانست
راه آن شهر راه بی‌پایانست		رو بی‌سر و پا شو که سر و پا آنست

□

منصور حلاجی که اناالحق میگفت		خاک همه ره به نوک مژگان می‌رفت
درقلزم نیستی خود غوطه بخورد		آنکه پس از آن در اناالحق می‌سفت

□

من کوهم و قال من صدای یار است		من نقشم و نقشبندم آن دلدار است
چون قفل که در بانگ درآمد ز کلید		می‌پنداری که گفت من گفتار است

□

من محو خدایم و خدا آن منست		هر سوش مجوئید که در جان منست
سلطان منم و غلط نمایم بشما		گویم که کسی هست که سلطان منست

□

میدان که در درون تو مثال غاریست		واندر پس آنغار عجب بازاریست
هرکس یاری گرفت و کاری بگزید		این یار نهانیست عجب یاریست

□

می‌گرییم زار و یار گوید زرقست		چون زرق بود که دیده در خون غرقست
تو پنداری که هر دلی چون دل تست		نی نی صنما میان دلها فرقست

□

می‌گفت یکی پری که او ناپیداست		کان جان که مقدست است از جای کجاست
آنکس که از هر دو جهان روزه گشاست		بی‌کام و دهان روزه‌گشائی او راست

□

مینال که آن ناله شنو همسایه است		مینال که بانک طفل مهر دایه است
هرچند که آن دایه‌ی جان خودرایه است		مینال که ناله عشق را سرمایه است

□

ناگاه بروئید یکی شاخ نبات		ناگاه بجوشید چنین آب حیات
ناگاه روان شد ز شهنشه صدقات		شادی روان مصطفی را صلوات

□

ناگه ز درم درآمد آن دلبر مست		جام می لعل نوش کرده بنشست
از دیدن و از گرفتن زلف چو شست		رویم همه چشم گشت و چشمم همه دست

□

نه چرخ غلام طبع خود رایه‌ی ماست		هستی ز برای نیستی مایه‌ی ماست
اندر پس پرده‌ها یکی دایه‌ی ماست		ما آمده نیستیم این سایه‌ی ماست

□

نی با تو دمی نشستنم سامانست		نی بیتو دمی زیستنم امکانست
اندیشه در این واقعه سرگردانست		این واقعه نیست درد بیدرمانست

□

نی بی‌زر و زور شه سپه بتوان داشت		نی بی‌دل و زهره ره نگه بتوان داشت
در سنگستان قرابه آنکس ببرد		کز سنگ قرابه را نگه بتوان داشت

□

هان ای دل خسته روز مردانگیست		در عشق توم چه جای بیگانگیست
هر چیز که در تصرف عقل آید		بگذار کنون که وقت دیوانگیست

□

هجران خواهی طریق عشاقانست		وانکو ماهیست جای او عمانست
گه سایه طلب کنند و گاهی خورشید		آن ذره که او سایه نخواهد جانست

□

هر جان عزیز کو شناسای رهست		داند که هر آنچه آید از کارگه است
بر زاده‌ی چرخ و چرخ چون جرم نهی		کاین چرخ ز گردیدن خود بی‌گنه است

□

هر جان که از او دلبر ما شادانست		پیوسته سرش سبز و دلش خندانست
اندازه‌ی جان نیست چنان لطف و جمال		آهسته بگوئیم مگر جانانست

□

هر چند به حلم یار ما جورکش است		لیکن زاری عاشقان نیز خوش است
جان عاشق چون گلستان میخندد		تن میلفرزد چو برگ گوئی تبش است

□

هرچند شکر لذت جان و جگر است		آن خود دگر است و شکر او دگر است
گفتم که از آن نی‌شکرم افزون کن		گفتا نه یقین است که آن نی‌شکر است

□

هرچند فراق پشت امید شکست		هرچند جفا دو دوست آمال ببست
نومید نمیشود دل عاشق مست		مردم برسد بهر چه همت دربست

□

هرچند که بار آن شترها شکر است		آن اشتر مست چشم او خود دگر است
چشمش مست است و او ز چشمش بتر است		او از مستی ز چشم خود بیخبر است

□

هر درویشی که در شکست خویش است		تا ظن نبری که او خیال اندیش است
آنجا که سراپرده‌ی آنخوش کیش است		از کون و مکان و کل عالم پیش است

□

هر ذره که چون گرسنه بر خوان خداست		گر تا باید خورند اینخوان برپاست
بر خوان ازل گرچه ز خلقان غوغاست		خوردند و خوردند کم نشد خوان برجاست

□

هر ذره که در هوا و در کیوانست		بر ما همه گلشن است و هم بستانست
هرچند که زر ز راههای کانست		هر قطره طلسمیست و در او عمانست

□

هر ذره که در هوا و در هامونست		نیکو نگرش که همچو ما مجنونست
هر ذره اگر خوش است اگر محزونست		سرگشته خورشید خوش بیچونست

□

هر ذره و هر خیال چون بیداریست		از شادی و اندهان ما هشیاریست
بیگانه چرا نشد میان خویشان		کز باخبران بی‌خبری بدکاریست

□

هر روز به نو برآید آن دلبر مست		با ساغر پرفتنه‌ی پرشور بدست
گر بستانم قرابه‌ی عقل شکست		ور نستانم ندانم از دستش رست

□

هر روز حجاب بیقراران بیش است		زان درد من از قطره‌ی باران بیش است
آنجا که منم تا که بدانجا که منم		دو کون چه باشد که هزاران بیش است

□

هر روز دلم در غم تو زارتر است		وز من دل بیرحم تو بی‌زارتر است
بگذاشتیم غم تو نگذاشت مرا		حقا که غمت از تو وفادارتر است

□

هر روز دل مرا سماع و طربیست		میگوید حسن او بر این نیز مه‌ایست
گویند چرا خوری تو با پنج انگشت		زیرا انگشت پنج آمد شش نیست

□

هر صورت کاید به از او امکان هست		چون بهتر از آن هست نه معشوق منست
صورتها را همه بران از دل خویش		تا صورت بیصورت آید در دست

□

هر کز ز دماغ بنده بوی تو نرفت		وز دیده‌ی من خیال روی تو نرفت
در آرزوی تو عمر بر دم شب و روز		عمرم همه رفت و آرزوی تو نرفت

□

هشیار اگر زر و گر زرین است		اسب است ولی بهاش کم از زینست
هر کو به خرابات نشد عنین است		زیرا که خرابات اصول دینست

□

هم عابد و هم زاهد و هم خونریز است		خونریزی او خلاصه‌ی پرهیز است
خورشید چو با بنده عنایت دارد		عیبی نبود که بنده بیگه خیز است

□

یاری که به حسن از صفت افزونست		در خانه درآمد که دل تو چونست
او دامن خود کشان و دل میگفتش		دامن برکش که خانه‌ی پرخونست

□

یاری که به نزد او گل و خار یکیست		در مذهب او مصحف و زنار یکیست
ما را غم آن یار چرا باید خورد		کو را خر لنگ و اسب رهوار یکیست

□

یاری که غمش دوای هر بیمار است		او را یار است هرکه با او یار است
گویند مرا باش در کار مدام		من بی‌کارم ولیک او در کار است

□

یکبار به مردم و مرا کس نگریست		گر بار دگر زنده شوم دانم زیست
ای کرده تو قصد من ترا با من چیست		یا صحبت ابلهان همه دیگ تهیست

□

یک چشم من از روز جدائی بگریست		چشم دگرم گفت چرا گریه ز چیست
چون روز وصال شد فرازش کردم		گفتم نگریستی نباید نگریست

□

ای آنکه کنی کون و مکانرا محدث		پاکی و منزهی ز نسیان و حدث
جز فکر تو در سرم همه عین خطاست		جز ذکر تو بر زبان ضلالست و عبث

□

ما را چو ز عشق میشود راست مزاج		عشق است طبیب ما و داروی علاج
پیوسته بدین عشق نخواهد رفتن		این عشق ز کس نزاد و نی‌داد نتاج

□

اندر سر من نبود جز رای صلاح		اندر شب و روز پاک جویای صلاح
امسال چنانم که نیارم گفتن		یک سال دگر وای مرا وای صلاح

□

آبی که از این دیده چو خون میریزد		خونیست بیا ببین که چون میریزد
پیداست که خون من چه برداشت کند		دل می‌خورد و دیده برون می‌ریزد

□

آنان که محققان این درگاهند		نزد دل اهل دل چو برگ کاهند
اهل دل خاصگان شاهنشاهند		باقی همه هرچه هست خرج راهند

□

آن تازه تنی که در بلای تو بود		آغشته به خون کربلای تو بود
یارب که چه کار دارد و کارستان		آن بی‌کاری که از برای تو بود

□

آنجا بنشین که همنشین مردانند		تا دود کدورت ترا بنشانند
اندیشه مکن به عیب ایشان کایشان		زانبیش که اندیشه کنی میدانند

□

آنجا که بهر سخن دل ما گردد		من می‌دانم که زود رسوا گردد
چندان بکند یاد جمال خوش تو		کر هر نفسش نقش تو پیدا گردد

□

آن خوبانی که فتنه‌ی بتکده‌اند		ما را به خرابات بتان ره زده‌اند
کافر دل و خونخواره این ره بده‌اند		وز مکر چنین عابد و زاهد شده‌اند

□

آن دشمن دوست روی دیدی که چه کرد		یا هیچ به غور آن رسیدی که چه کرد
گفتا همه آن کنم که رایت خواهد		دیدی که چه گفت و هم شنیدی که چه کرد

□

آن دل که به شاهد نهان درنگرد		کی جانب ملکت جهان درنگرد
بی‌زار شود ز چشم در روز اجل		کان روی رها کند به جان درنگرد

□

آندم که ز افلاک گهر ریز کند		هر ذره بسوی اصل خود خیز کند
از نخوت آن باد و زین باد هوس		هر ذره ز آفتاب پرهیز کند

□

آن ذره که جز همدم خورشید نشد		بر نقد زد و سخره‌ی امید نشد
عشقت به کدام سر درافتاد که زود		از باد تو رقصان چو سر بید نشد

□

آن راحت جان گرد دلم میگردد		گرد دل و جان خجلم میگردد
زین گل چو درخت سر برآرم خندان		کاب حیوان گرد گلم میگردد

□

آنرا که به ضاعت قناعت باشد		هرگونه که خورد و خفت و طاعت باشد
زنهار تولا مکن الا به خدای		کاین رغبت خلق نیم ساعت باشد

□

آن را که به علم و عقل افراشته‌اند		او را به حساب روزی انگاشته‌اند
وان را که سر از عقل تهی داشته‌اند		از مال به جای آن درانباشته‌اند

□

آن را که خدای ناف بر عشق برید		او داند ناله‌های عشاق شنید
هر جای که دانه دید زانجا برمید		پرید بدان سوی که مرغی نپرید

□

آنرا که ز عشق دوست بیداد رسد		از رحمت و فضل اوش امداد رسد
کوتاهی عمر بین به وصلم دریاب		تا پیش از اجل مرا به فریاد رسد

□

آن را منگر که ذوفنون آید مرد		در عهد و وفا نگر که چون آید مرد
از عهده‌ی عهد اگر برون آید مرد		از هرچه صفت کنی فزون آید مرد

□

آن رفت که بودمی من از عشق تو شاد		از عشق تو می نایدم از عشقم یاد
اسباب و علل پیش من آمد همه باد		بر بحر کجا بود ز کهگل بنیاد

□

آن روز که جان خرقه‌ی قالب پوشید		دریای عنایت از کرم میجوشید
سرنای دل از بسکه می لب نوشید		هم بر لب تو مست شد و بخروشید