قسمت اول

هر ساعتم اندرون بجوشد خون را		واگاهی نیست مردم بیرون را
الا مگر آنکه روی لیلی دیدست		داند که چه درد می‌کشد مجنون را؟

□

عشاق به درگهت اسیرند بیا		بدخویی تو بر تو نگیرند بیا
هرجور و جفا که کرده‌ای معذوری		زان پیش که عذرت نپذیرند بیا

□

ای چشم تو مست خواب و سرمست شراب		صاحبنظران تشنه و وصل تو سراب
مانند تو آدمی در آباد و خراب		باشد که در آیینه توان دید و در آب

□

چون دل ز هوای دوست نتوان پرداخت		درمانش تحملست و سر پیش انداخت
یا ترک گل لعل همی باید گفت		یا با الم خار همی باید ساخت

□

دل می‌رود و دیده نمی‌شاید دوخت		چون زهد نباشد نتوان زرق فروخت
پروانه‌ی مستمند را شمع نسوخت		آن سوخت که شمع را چنین می‌افروخت

□

روزی گفتی شبی کنم دلشادت		وز بند غمان خود کنم آزادت
دیدی که از آن روز چه شبها بگذشت		وز گفته‌ی خود هیچ نیامد یادت؟

□

صد بار بگفتم به غلامان درت		تا آینه دیگر نگذارند برت
ترسم که ببینی رخ همچون قمرت		کس باز نیاید دگر اندر نظرت

□

آن یار که عهد دوستاری بشکست		می‌رفت و منش گرفته دامان در دست
می‌گفت دگرباره به خوابم بینی		پنداشت که بعد از آن مرا خوابی هست

□

شبها گذرد که دیده نتوانم بست		مردم همه از خواب و من از فکر تو مست
باشد که به دست خویش خونم ریزی		تا جان بدهم دامن مقصود به دست

□

هشیار سری بود ز سودای تو مست		خوش آنکه ز روی تودلش رفت ز دست
بی‌تو همه هیچ نیست در ملک وجود		ور هیچ نباشد چو تو هستی همه هست

□

گر زحمت مردمان این کوی از ماست		یا جرم ترش بودن آن روی از ماست
فردا متغیر شود آن روی چو شیر		ما نیز برون شویم چون موی از ماست

□

وه وه که قیامتست این قامت راست		با سرو نباشد این لطافت که تراست
شاید که تو دیگر به زیارت نروی		تا مرده نگوید که قیامت برخاست

□

سرو از قدت اندازه‌ی بالا بردست		بحر از دهنت لل لالا بردست
هر جا که بنفشه‌ای ببینم گویم		مویی ز سرت باد به صحرا بردست

□

امشب که حضور یار جان افروزست		بختم به خلاف دشمنان پیروزست
گو شمع بمیر و مه فرو شو که مرا		آن شب که تو در کنار باشی روزست

□

آن شب که تو در کنار مایی روزست		و آن روز که با تو می‌رود نوروزست
دی رفت و به انتظار فردا منشین		دریاب که حاصل حیات امروزست

□

گویند هوای فصل آزار خوشست		بوی گل و بانگ مرغ گلزار خوشست
ابریشم زیر وناله‌ی زار خوشست		ای بیخبران اینهمه با یار خوشست

□

خیزم بروم چو صبر نامحتملست		جان در قدمش کنم که آرام دلست
و اقرار کنم برابر دشمن و دوست		کانکس که مرا بکشت از من بحلست

□

آن ماه که گفتی ملک رحمانست		این بار اگرش نگه کنی شیطانست
رویی که چو آتش به زمستان خوش بود		امروز چو پوستین به تابستانست

□

آن سست وفا که یار دل سخت منست		شمع دگران و آتش رخت منست
ای با همه کس به صلح و با ما به خلاف		جرم از تو نباشد گنه از بخت منست

□

از بس که بیازرد دل دشمن و دوست		گویی به گناه مسخ کردندش پوست
وقتی غم او بر همه دلها بودی		اکنون همه غمهای جهان بر دل اوست

□

ای در دل من رفته چو خون در رگ و پوست		هرچ آن به سر آیدم ز دست تو نکوست
ای مرغ سحر تو صبح برخاسته‌ای		ما خود همه شب نخفته‌ایم از غم دوست

□

چون حال بدم در نظر دوست نکوست		دشمن ز جفا گو ز تنم برکن پوست
چون دشمن بیرحم فرستاده‌ی اوست		بدعهدم اگر ندارم این دشمن دوست

□

غازی ز پی شهادت اندر تک و پوست		وان را که غم تو کشت فاضلتر ازوست
فردای قیامت این بدان کی ماند		کان کشته‌ی دشمنست و آن کشته‌ی دوست؟

□

گر دل به کسی دهند باری به تو دوست		کت خوی خوش و بوی خوش و روی نکوست
از هر که وجود صبر بتوانم کرد		الا ز وجودت که وجودم همه اوست

□

گر زخم خورم ز دست چون مرهم دوست		یا مغز برآیدم چو بادام از پوست
غیرت نگذاردم که نالم به کسی		تا خلق ندانند که منظور من اوست

□

گویند رها کنش که یاری بدخوست		خوبیش نیرزد به درشتی که دروست
بالله بگذارید میان من و دوست		نیک و بد و رنج و راحت از دوست نکوست

□

شب نیست که چشمم آرزومند تو نیست		وین جان به لب رسیده در بند تو نیست
گر تو دگری به جای من بگزینی		من عهد تو نشکنم که مانند تو نیست

□

با دوست چنانکه اوست می‌باید داشت		خونابه درون پوست می‌باید داشت
دشمن که نمی‌توانمش دید به چشم		از بهر دل تو دوست می‌باید داشت

□

بگذشت و چه گویم که چه بر من بگذشت		سیلاب محبتم ز دامن بگذشت
دستی به دلم فرو کن ای یار عزیز		تا تیر ببینی که ز جوشن بگذشت

□

روی تو به فال دارم ای حور نژاد		زیرا که بدو بوسه همی نتوان داد
فرخنده کسی که فال گیرد ز رخت		تا لاجرم از محنت و غم باشد شاد

□

تو هرچه بپوشی به تو زیبا گردد		گر خام بود اطلس و دیبا گردد
مندیش که هرکه یک نظر روی تو دید		دیگر همه عمر از تو شکیبا گردد

□

نوروز که سیل در کمر می‌گردد		سنگ از سر کوهسار در می‌گردد
از چشمه‌ی چشم ما برفت اینهمه سیل		گویی که دل تو سخت‌تر می‌گردد

□

کس عهد وفا چنانکه پروانه‌ی خرد		با دوست به پایان نشنیدیم که برد
مقراض به دشمنی سرش برمی‌داشت		پروانه به دوستیش در پا می‌مرد

□

دستارچه‌ای کان بت دلبر دارد		گر بویی ازان باد صبا بردارد
بر مرده‌ی صد ساله اگر برگذرد		در حال ز خاک تیره سر بردارد

□

گر باد ز گل حسن شبابش ببرد		بلبل نه حریفست که خوابش ببرد
گل وقت رسیدن آب عطار ببرد		عطار به وقت رفتن آبش ببرد

□

کس نیست که غم از دل ما داند برد		یا چاره‌ی کار عشق بتواند برد
گفتم که به شوخی ببرد دست از ما		زین دست که او پیاده می‌داند برد

□

هر وقت که بر من آن پسر می‌گذرد		دانی که ز شوقم چه به سر می‌گذرد؟
گو هر سخن تلخ که خواهی فرمای		آخر به دهان چون شکر می‌گذرد

□

خالی که مرا عاجز و محتال بکرد		خطی برسید و دفع آن خال بکرد
خال سیهش بود که خونم می‌ریخت		ریش آمد و رویش همه چون خال بکرد

□

چون بخت به تدبیر نکو نتوان کرد		بیفایده سعی و گفت و گو نتوان کرد
گفتم بروم صبر کنم یک چندی		هم صبر برو که صبر ازو نتوان کرد

□

شمع ارچه به گریه جانگدازی می‌کرد		گریه زده خنده‌ی مجازی می‌کرد
آن شوخ سرش را ببریدند و هنوز		استاده بد و زبان‌درازی می‌کرد

□

ای باد چو عزم آن زمین خواهی کرد		رخ در رخ یار نازنین خواهی کرد
از ماش بسی دعا و خدمت برسان		گو یاد ز دوستان چنین خواهی کرد؟

□

آن دوست که آرام دل ما باشد		گویند که زشتست بهل تا باشد
شاید که به چشم کس نه زیبا باشد		تا یاری از آن من تنها باشد

□

آن را که جمال ماه پیکر باشد		در هرچه نگه کند منور باشد
آیینه به دست هرکه ننماید نور		از طلعت بی‌صفای او در باشد

□

آن را که نظر به سوی هر کس باشد		در دیده‌ی صاحبنظران خس باشد
قاضی به دو شاهد بدهد فتوی شرع		در مذهب عشق شاهدی بس باشد

□

هر سرو که در بسیط عالم باشد		شاید که به پیش قامتت خم باشد
از سرو بلند هرگز این چشم مدار		بالای دراز را خرد کم باشد

□

گر دست تو در خون روانم باشد		مندیش که آن دم غم جانم باشد
گویم چه گناه از من مسکین آمد		کو خسته شد از من غم آنم باشد

□

بیچاره کسی که بر تو مفتون باشد		دور از تو گرش دلیست پر خون باشد
آن کش نفسی قرار بی‌روی تو نیست		اندیش که بی‌تو مدتی چون باشد

□

آهو بره را که شیر در پی باشد		بیچاره چه اعتماد بر وی باشد؟
این ملح در آب چند بتواند بود		وین برف در آفتاب تا کی باشد؟

□

ما را به چه روی از تو صبوری باشد		یا طاقت دوستی و دوری باشد
جایی که درخت گل سوری باشد		جوشیدن بلبلان ضروری باشد

□

مشنو که مرا از تو صبوری باشد		یا طاقت دوستی و دوری باشد
لیکن چه کنم گر نکنم صبر و شکیب؟		خرسندی عاشقان ضروری باشد

□

آن خال حسن که دیدمی خالی شد		وان لعبت با جمال جمالی شد
چال زنخش که جان درو می‌آسود		تا ریش برآورد سیه چالی شد

□

دانی که چرا بر دهنم راز آمد		مرغ دلم از درون به پرواز آمد؟
از من نه عجب که هاون رویین‌تن		از یار جفا دید و به آواز آمد

□

روزی نظرش بر من درویش آمد		دیدم که معلم بداندیش آمد
نگذاشت که آفتاب بر من تابد		آن سایه گران چو ابر در پیش آمد

□

گفتم شب وصل و روز تعطیل آمد		کان شوخ دوان دوان به تعجیل آمد
گفتم که نمی‌نهی رخی بر رخ من		گفتا برو ابلهی مکن پیل آمد

□

وقت گل و روز شادمانی آمد		آن شد که به سرما نتوانی آمد
رفت آنکه دلت به مهر ما گرم نبود		سرما شد و وقت مهربانی آمد

□

در چشم من آمد آن سهی سرو بلند		بربود دلم ز دست و در پای افکند
ای دیده‌ی شوخ می‌برد دل به کمند		خواهی که به کس دل ندهی دیده ببند

□

در خرقه‌ی توبه آمدم روزی چند		چشمم به دهان واعظ و گوش به پند
ناگاه بدیدم آن سهی سرو بلند		وز یاد برفتم سخن دانشمند

□

گویند مرو در پی آن سرو بلند		انگشت نمای خلق بودن تا چند؟
بی‌فایده پندم مده ای دانشمند		من چون نروم که می‌برندم به کمند؟

□

کس با تو عدو محاربت نتواند		زیرا که گرفتار کمندت ماند
نه دل دهدش که با تو شمشیر زند		نه صبر کها ز تو روی برگرداند

□

آنان که پریروی و شکر گفتارند		حیفست که روی خوب پنهان دارند
فی‌الجمله نقاب نیز بیفایده نیست		تا زشت بپوشند و نکو بگذارند

□

آن کودک لشکری که لشکر شکند		دایم دل ما چو قلب کافر شکند
محبوب که تازیانه در سر شکند		به زانکه ببیند و عنان برشکند

□

کس عیب نظر باختن ما نکند		زیرا که نظر داعی تنها نکند
بیکار بهیمه‌ای و کژ طبع کسی		کو فرق میان زشت و زیبا نکند

□

مجنون اگر احتمال لیلی نکند		شاید که به صدق عشق دعوی نکند
در مذهب عشق هر که جانی دارد		روی دل ازو به هر که دنیی نکند

□

آن درد ندارم که طبیبان دانند		دردیست محبت که حبیبان دانند
ما را غم روی آشنایی کشتست		این حال نباید که غریبان دانند

□

مردان نه بهشت و رنگ و بو می‌خواهند		یا موی خوش و روی نکو می‌خواهند
یاری دارند مثل و مانندش نیست		در دنیی و آخرت هم او می‌خواهند

□

هر چند که عیبم از قفا می‌گویند		دشنام و دروغ و ناسزا می‌گویند
نتوان به حدیث دشمن از دوست برید		دانی چه؟ رها کنیم تا می‌گویند

□

با دوست به گرمابه درم خلوت بود		وانروی گلینش گل حمام آلود
گفتا دگر این روی کسی دارد دوست؟		گفتم به گل آفتاب نتوان اندود

□

من دوش قضا یار و قدر پشتم بود		نارنج زنخدان تو در مشتم بود
دیدم که همی گزم لب شیرینش		بیدار چو گشتم سر انگشتم بود

□

داد طرب از عمر بده تا برود		تا ماه برآید و ثریا برود
ور خواب گران شود بخسبیم به صبح		چندانکه نماز چاشت از ما برود

□

سودای تو از سرم به در می‌نرود		نقشت ز برابر نظر می‌نرود
افسوس که در پای تو ای سرو روان		سر می‌رود و بی‌تو به سر می‌نرود

□

من گر سگکی زان تو باشم چه شود؟		خاری ز گلستان تو باشم چه شود؟
شیران جهان روبه درگاه تواند		گر من سگ دربان تو باشم چه شود؟

□

چون صورت خویشتن در آیینه بدید		وان کام و دهان و لب و دندان لذیذ
می‌گفت چنانکه می‌توانست شنید		بس جان به لب آمد که بدین لب نرسید

□

گر تیر جفای دشمنان می‌آید		دل تنگ مکن که دوست می‌فرماید
بر یار ذلیل هر ملامت کاید		چون یار عزیز می‌پسندد شاید

□

من چاکر آنم که دلی برباید		یا دل به کسی دهد که جان آساید
آن کس که نه عاشق و نه معشوق کسیست		در ملک خدای اگر نباشد شاید

□

این ریش تو سخت زود برمی‌آید		گرچه نه مراد بود برمی‌آید
بر آتش رخسار تو دلهای کباب		از بس که بسوخت دود برمی‌آید

□

امشب نه بیاض روز برمی‌آید		نه ناله‌ی مرغان سحر می‌آید
بیدار همه شب و نظر بر سر کوه		تا صبح کی از سنگ به در می‌آید

□

هرچند که هست عالم از خوبان پر		شیرازی و کازرونی و دشتی و لر
مولای منست آن عربی‌زاده‌ی حر		کاخر به دهان حلو می‌گوید مر

□

بستان رخ تو گلستان آرد بار		وصل تو حیات جاودان آرد بار
بر خاک فکن قطره‌ای از آب دو لعل		تا بوم و بر زمانه جان آرد بار

□

از هرچه کنی مرهم ریش اولیتر		دلداری خلق هرچه بیش اولیتر
ای دوست به دست دشمنانم مسپار		گر می‌کشیم به دست خویش اولیتر

□

ای دست جفای تو چو زلف تو دراز		وی بی‌سببی گرفته پای از من باز
ای دست از آستین برون کرده به عهد		وامروز کشیده پای در دامن باز

□

تا سر نکنم در سرت ای مایه‌ی ناز		کوته نکنم ز دامنت دست نیاز
هرچند که راهم به تو دورست و دراز		در راه بمیرم و نگردم ز تو باز

□

نامردم اگر زنم سر از مهر تو باز		خواهی بکشم به هجر و خواهی بنواز
ور بگریزم ز دست ای مایه‌ی ناز		هر جا که روم پیش تو می‌آیم باز

□

ای ماه شب‌افروز شبستان‌افروز		خرم تن آنکه با تو باشد شب و روز
تو خود به کمال خلقت آراسته‌ای		پیرایه مکن، عرق مزن، عود مسوز

□

یا روی به کنج خلوت آور شب و روز		یا آتش عشق بر کن و خانه بسوز
مستوری و عاشقی به هم ناید راست		گر پرده نخواهی که درد، دیده بدوز

□

رویی که نخواستم که بیند همه کس		الا شب و روز پیش من باشد و بس
پیوست به دیگران و از من ببرید		یارب تو به فریاد من مسکین رس

□

گر بیخبران و عیبگویان از پس		منسوب کنندم به هوی و به هوس
آخر نه گناهیست که من کردم و بس		منظور ملیح دوست دارد همه‌کس

□

منعم که به عیش می‌رود روز و شبش		نالیدن درویش نداند سببش
بس آب که می‌رود به جیحون و فرات		در بادیه تشنگان به جان در طلبش

□

نونیست کشیده عارض موزونش		وآن خال معنبر نقطی بر نونش
نی خود دهنش چرا نگویم نقطیست		خط دایره‌ای کشیده پیرامونش

□

گویند مرا صوابرایان به هوش		چون دست نمی‌رسد به خرسندی کوش
صبر از متعذر چه کنم گر نکنم		گر خواهم و گر نخواهم از نرمه‌ی گوش

□

همسایه که میل طبع بینی سویش		فردوس برین بود سرا در کویش
وآن را که نخواهی که ببینی رویش		دوزخ باشد بهشت در پهلویش

□

یا همچو همای بر من افکن پر خویش		تا بندگیت کنم به جان و سر خویش
گر لایق خدمتم ندانی بر خویش		تا من سر خویش گیرم و کشور خویش

□

ای بی‌تو فراخای جهان بر ما تنگ		ما را به تو فخرست و تو را از ما ننگ
ما با تو به صلحیم و تو را با ما جنگ		آخر بنگویی که دلست این یا سنگ؟

□

گر دست دهد دولت ایام وصال		ور سر برود در سر سودای محال
یک بوسه برین نیمه خالی دهمش		از رویش و یک بوسه بران نیمه‌ی خال

□

خود را به مقام شیر می‌دانستم		چون خصم آمد به روبهی مانستم
گفتم من و صبر اگر بود روز فراق		چون واقعه افتاد بنتوانستم

□

خورشید رخا من به کمند تو درم		بارت بکشم به جان و جورت ببرم
گر سیم و زرم خواهی و گر جان و سرم		خود را بفروشم و مرادت بخرم

□

هر سروقدی که بگذرد در نظرم		در هیأت او خیره بماند بصرم
چون چشم ندارم که جوان گردم باز		آخر کم از آنکه در جوانان نگرم

□

شبهای دراز بیشتر بیدارم		نزدیک سحر روی به بالین آرم
می‌پندارم که دیده بی دیدن دوست		در خواب رود، خیال می‌پندارم

□

از جمله‌ی بندگان منش بنده‌ترم		وز چشم خداوندیش افکنده‌ترم
با این همه دل بر نتوان داشت که دوست		چندانکه مرا بیش کشد زنده‌ترم

□

خیزم که نماند بیش ازین تدبیرم		خصم ار همه شمشیر زند یا تیرم
گر دست دهد که آستینش گیرم		ورنه بروم بر آستانش میرم

□

گر بر رگ جان ز شستت آید تیرم		چه خوشتر ازان که پیش دستت میرم
دل با تو خصومت آرزو می‌کندم		تا صلح کنیم و در کنارت گیرم

□

آن دوست که دیدنش بیارید چشم		بی‌دیدنش از دیده نیاساید چشم
ما را ز برای دیدنش باید چشم		ور دوست نبینی به چه کار آید چشم

□

آن رفته که بود دل بدو مشغولم		وافکنده به شمشیر جفا مقتولم
بازآمد و آن رونق پارینش نیست		خط خویشتن آورد که من مغرولم

□

مندیش که سست عهد و بدپیمانم		وز دوستیت فرار گیرد جانم
هرچند که به خط جمال منسوخ شود		من خط تو همچنان زنخ می‌خوانم

□

من بنده‌ی بالای تو شمشاد تنم		فرهاد تو شیرین دهن خوش سخنم
چشمم به دهان توست و گوشم به سخن		وز عشق لبت فهم سخن می‌نکنم

□

هر گه که نظر بر گل رویت فکنم		خواهم که چو نرگس مژه بر هم نزنم
ور بی‌تو میان ارغوان و سمنم		بنشینم و چون بنفشه سر برنکنم

□

آرام دل خویش نجویم چه کنم؟		وندر طلبش به سر نپویم چه کنم؟
گویند مرو که خون خود می‌ریزی		مادام که در کمند اویم چه کنم؟

□

گفتم که دگر چشم به دلبر نکنم		صوفی شوم و گوش به منکر نکنم
دیدم که خلاف طبع موزون من است		توبت کردم که توبه دیگر نکنم

□

من با تو سکون نگیرم و خو نکنم		بی عارض گلبوی تو گل بو نکنم
گویند فراموش کنش تا برود		الحمد فراموش کنم و او نکنم

□

خیزم قد و بالای چو حورش بینم		وآن طلعت آفتاب نورش بینم
گر ره ندهندم که به نزدیک شوم		آخر نزنندم که ز دورش بینم

□

می‌آیی و لطف و کرمت می‌بینم		آسایش جان در قدمت می‌بینم
وآن وقت که غایبی همت می‌بینم		هر جا که نگه می‌کنمت می‌بینم

□

چون می‌کشد آن طیره‌ی خورشید و مهم		من نیز به ذل و حیف تن در ندهم
باری دو سه بوسه بر دهانش بدهم		وانگه بکشد چو می‌کشد بر گنهم

□

من با دگری دست به پیمان ندهم		دانم که نیوفتد حریف از تو به هم
دل بر تو نهم که راحت جان منی		ور زانکه دل از تو برکنم بر که نهم؟

□

ما حاصل عمری به دمی بفروشیم		صد خرمن شادی به غمی بفروشیم
در یک دم اگر هزار جان دست دهد		در حال به خاک قدمی بفروشیم

□

بگذشت بر آب چشم همچون جویم		پنداشت کزو مرحمتی می‌جویم
من قصه‌ی خویشتن بدو چون گویم؟		ترکست و به چوگان بزند چون گویم

□

یاران به سماع نای و نی جامه‌دران		ما، دیده به جایی متحیر نگران
عشق آن منست و لهو از آن دگران		من چشم برین کنم شما گوش بر آن

□

یرلیغ ده ای خسرو خوبان جهان		تا پیش قدت چنگ زند سرو روان
تا کی برم از دست جفای تو قلان		نی شرع محمدست نی یاسه‌ی خان

□

من خاک درش به دیده خواهم رفتن		ای خصم بگوی هرچه خواهی گفتن
چون پای مگس که در عسل سخت شود		چندانکه برانی نتواند رفتن

□

مه را ز فلک به طرف بام آوردن		وز روم، کلیسیا به شام آوردن
در وقت سحر نماز شام آوردن		بتوان، نتوان تو را به دام آوردن

□

در دیده به جای سرمه سوزن دیدن		برق آمده و آتش زده خرمن دیدن
در قید فرنگ غل به گردن دیدن		به زانکه به جای دوست، دشمن دیدن

□

ای دوست گرفته بر سر ما دشمن		یا دوست گزین به دوستی یا دشمن
نادیدن دوست گرچه مشکل دردیست		آسانتر ازان که بینمش با دشمن