قسمت سوم

از آرزوی خیال تو روز دراز		در بند شبم با دل پر درد و نیاز
وز بی‌خوابی همه شب ای شمع طراز		می‌گویم کی بود که روز آید باز

□

ای دست تو در جفا چو زلف تو دراز		وی بی‌سببی گرفته پای از من باز
دی دست زاستین برون کرده به عهد		وامروز کشیده پای در دامن ناز

□

آن شد که من از عشق تو شبهای دراز		با مه گله کردمی و با پروین راز
جستم ز تو چون کبوتر از چنگل باز		رفتم نه چنان که دیگرم بینی باز

□

زان شب که به روز برده‌ام با تو به ناز		روز و شبم از غمت سیاهست و دراز
بس روز چنین بی‌تو به سر خواهم برد		تا با تو شبی چنان به روز آرم باز

□

دل شادی روز وصلت ای شمع طراز		با صد شب هجر بیش گفتست به راز
تا خود پس از این زان همه شبهای دراز		با روز وصال بی‌غمی گوید باز

□

گر در طلب صحبتم ای شمع طراز		دوش آبله کرد پایت از راه دراز
امشب بر من بیای تا بانگ نماز		چون آبله بردست همی باش به ناز

□

ای دل بخریدی دم آن شمع طراز		وی دیده حدیث گریه کردی آغاز
ای عشق کهن ناشده نو کردی دست		وی محنت ناگذشته آوردی باز

□

گرمابه به کام انوری بود امروز		کانجا صنمی چو مشتری بود امروز
گویند به گرمابه همین دیو بود		ما دیو ندیدیم پری بود امروز

□

آن دل که تو دیده‌ای فکارست هنوز		وز عشق تو با ناله‌ی زارست هنوز
وان آتش دل بر سر کارست هنوز		وان آب دو دیده برقرارست هنوز

□

نایی بر من به خانه‌ای شورانگیز		وانگه که بیایی به هزاران پرهیز
چون بنشینی خوی بدت گوید خیز		ناآمده بهتری تو چون دولت تیز

□

ای ماه ز سودای تو در آتش تیز		چون سوخته گشتم آبرویم بمریز
چون چرخ ستیزه‌روی با من مستیز		من در تو گریختم تو از من مگریز

□

بازار قبول گل چو شد خوش خوش تیز		گفتم که به باغ در شو ای دلبر خیز
گل گفت که آب قدمش خیره مریز		ما دست گلابگر گرفتیم و گریز

□

پیروزشه ای خورده سپهر از تو هراس		هر ساعت و بس کرده زمین‌بوس و سپاس
زیرا که کنی به خنجر چون الماس		از هفت فلک به یک زمان چارده طاس

□

ماییم درین گنبد دیرینه اساس		جوینده‌ی رخنه‌ای چو مور اندر طاس
آگاه نه از منزل امید و هراس		سرگشته و چشم بسته چون گاو خراس

□

در منزل دل غم تو می‌آید و بس		در سکنه‌ی جان غم تو می‌باید و بس
تا صبح جمال فتنه‌زای تو دمید		گویی که ز شب غم تو می‌زاید و بس

□

ای دل تو برو به نزد جانان می‌باش		ساعت ساعت منتظر جان می‌باش
ای تن تو بیا ندیم هجران می‌باش		جان می‌کن و خون می‌خور و خندان می‌باش

□

ای ماه رکاب خسرو گردون رخش		وی ملک‌ستان سکندر گیتی‌بخش
در ملک خدای ملک چون بلخ تو نیست		برگرد و به بنده بخش ویرانه‌ی وخش

□

هر تیر جفا که داری اندر ترکش		چون سر ز وفا نمی‌کشم گردن‌کش
من دست ز آستین برون کردم و عشق		تو خوش بنشین و پای در دامن کش

□

روزی که کنم هجر ترا بر دل خوش		گویم چه کنم تن زنم اندر آتش
چون راست که در پای کشم دامن صبر		عشق تو گریبان دلم گیرد و کش

□

ماییم و دو شیشکک می روشن و خوش		یک حوضک نقل و یک تنورک آتش
باقلیککی و نانکی پنج از شش		گر فرمایی جمال ده بی‌ترکش

□

چون بندگی شهت نمی‌آید خوش		با ملک چو آب و دولت چون آتش
برخیز و بسیج آن جهان کن خوش خوش		اینجا علف گلخن دوزخ بمکش

□

گفتم که گهی چند نپرسم خبرش		تا بوک برون شد تکبر ز سرش
خود هست کرشمه هر زمان بیشترش		اکنون من و زاری و شفیعان درش

□

دوش از کف وصل آن بت عشوه فروش		تا روز می طرب همی کردم نوش
امشب من و صد هزار فریاد و خروش		تا کی شب دیگرم بود چون شب دوش

□

از خاک درت ساخته‌ام مفرش خویش		بر خیره به باد داده عیش خوش خویش
بنمای به من تو آن رخ مهوش خویش		هان تا نبرم آب تو از آتش خویش

□

یک چند نهان از دل بی‌حاصل خویش		با صبر پناه کردم از مشکل خویش
کام دلم آن بود که سرگشته شوم		گردان گردان شدم به کام دل خویش

□

داری ز جهان زیاده از حصه‌ی خویش		در باقی کن شکایت و قصه‌ی خویش
تا کی ز پی شکم به درها گردی		بنشین و بخور طعام ذاغصه‌ی خویش

□

گل روز دو عرض می‌دهد مایه‌ی خویش		زنهار میفکن تو بر آن سایه‌ی خویش
او خود چو ببیند پس از آن پایه‌ی خویش		در پای تو ریزد همه پیرایه‌ی خویش

□

با خاک برابرم ز بی‌سنگی خویش		وز دل خجل از دوام دلتنگی خویش
یارب بدهم شرم ز بی‌شرمی خویش		تا باز هم ز ننگ بی‌ننگی خویش

□

تا دست طمع بشستم از عالم خاک		از گرد زمانه دامنی دارم پاک
امید بقا یکی شد و بیم هلاک		چون من ز جهان برفتم از مرگ چه باک

□

زین رنگ برآوردن بر فور فلک		خون شد دلم و نیافتم غور فلک
در جمله گزیر نیست از جور فلک		تا رخت برون نبردی از دور فلک

□

ای جاه تو چون سماک و عالم چو سمک		یک شقه ز نوبتی جاه تو فلک
یک چند ترا رکاب بر دست ملوک		یک چند ترا غاشیه بر دوش ملک

□

در منزل آبگینه هنگام درنگ		چون بی‌تو دل شکسته را دیدم تنگ
گفتم که چگونه‌ای دلا گفت مپرس		چونانک در آبگینه اندازی سنگ

□

ای چشم زمانه کرده روشن به جمال		در گوش تو برده خوشترین لفظ سوئال
رایی داری چو آفتاب اول روز		عمری بادت چو سایه‌ها بعد زوال

□

زین عمر به تعجیل دوان سوی زوال		دانی که جهان چه آیدم پیش خیال
دشتی آید ز درد دل میلامیل		طشتی آید ز خون دل مالامال

□

در هجر همی بسوزم از شرم خیال		در وصل همی بسوزم از بیم زوال
پروانه‌ی شمع را همین باشد حال		در هجر نسوزد و بسوزد ز وصال

□

ای مسند تو قاعده‌ی دولت گل		خصمت که ز عز تست دست خوش ذل
بی‌قدر چو خار باد و کم عمر چو گل		چون آب خروشان و لگدکوب چو پل

□

ای گوهر تو خلاصه‌ی عالم گل		باد از تو دو قوم را دو معنی حاصل
چون آب نکوخواه ترا حکم روان		چون لوله بداندیش ترا سوخته‌دل

□

منزل دوردست و روز بی‌گاه ای دل		زین رو مکش انتظار همراه ای دل
بشتاب که منقطع فراوان هستند		زین راه دراز و روز کوتاه ای دل

□

آخر شب دوش بی‌تو ای شمع چگل		بگذشت و گذاشت در غمم خوار و خجل
تو فارغ و من به وعده تا روز سپید		در بند تو بنشسته و برخاسته دل

□

آمیختم از بهر تو صد رنگ و حیل		هم دست اجل قوی‌تر آمد به جدل
گر جان مرا قبول کردی به مثل		پیش از اجلش کشیدمی پیش اجل

□

ای دل طمع از وصال جانان بگسل		سررشته‌ی آرزو به دندان بگسل
زان پیش که بگسلند جان از تن تو		از بهر خدا علایق جان بگسل

□

صف زد حشم بهار پیرامن گل		ابر آمد و پر کرد ز در دامن گل
با این همه جان نماند اندر تن گل		گر تو به چمن درآیی ای خرمن گل

□

پیراهن گل دریده شد بر تن گل		شلوار تو بینما چو پیراهن گل
ای خرمن کون تو به از خرمن گل		جایی که بود کون تو کون زن گل

□

تاب رخ یار من نداری ای گل		جامه چه دری رنگ چه آری ای گل
سودت نکند تا که به خواری ای گل		از بار خجل فرو نیاری ای گل

□

چرخا زحلت نحس‌ترست یا بهرام		زهره‌ت غر و مشتریت مغرور به نام
تیرت ز منافقی نه پخته‌ست و نه خام		خورشید تو قحبه است و ماهت نه تمام

□

ای زیر همای همتت چرخ مدام		کبک از نظرت گرفته با باز آرام
اقبال تو شاهین و کبوتر ایام		سیمرغ نظیر خسرو طوطی نام

□

رفتم چو نبود بیش از این جای مقام		هرچند به نزدیک تو بودم آرام
کس را به جهان مباد ای سیم‌اندام		رفتن نه به اختیار و بودن نه به کام

□

از مشرق دست گوهر آل نظام		ده ماه تمام را طلوعست مدام
اینک بنگر که آن خداوند کرام		بفکند مه نوی ز هر ماه تمام

□

هر مرحله‌ای که رخت برداشته‌ام		از خون جگر مرحله تر داشته‌ام
از تو خبر وصل مبادم هرگز		گر بی‌تو ز خویشتن خبر داشته‌ام

□

دل فرق نمی‌کند همی دانه ز دام		راهیش به جامعست و راهیش به جام
با این همه ما و می و معشوقه به کام		در مصطبه پخته به که در صومعه خام

□

با یاد تو ای ریخته عشقت آبم		نشگفت اگر بود بر آتش خوابم
روی از غم چون تویی چرا برتابم		تا به ز غمت کدام شادی یابم

□

بختی نه کزو نصیب جز غم یابم		روزی نه که در جهان دو همدم یابم
شادی مگر از جهان برونست از آنک		هرچند که بیش جویمش کم یابم

□

من غره به گفتار محال تو شدم		زان روی سزای گوشمال تو شدم
وین طرفه که آزمود صد بار ترا		هم باز به عشوه در جوال تو شدم

□

نه در غم عشق یار یاری دارم		نه همنفسی نه غمگساری دارم
بس خسته نهان و آشکاری دارم		یارب چه شکسته بسته کاری دارم

□

آخر ز تو چون روی به خون تر دارم		در عشق ز هیچ روی باور دارم
بردار ز روی پرده ورنه پس از این		من پرده ز روی راز دل بردارم

□

در کوی غمت هزار منزل دارم		وز دست تو پای صبر در گل دارم
در راه تو کار سخت مشکل دارم		دل نیست پدید و صد غم دل دارم

□

نام تو نویسم ار قلم بردارم		کوی تو گذارم چو قدم بردارم
جز روی ترا نبینم ای جان جهان		در عمر خود ار دیده ز هم بردارم

□

راز تو ز بیم خصم پنهان دارم		ورنه غم و محنت تو چندان دارم
گویی که ز دل نداریم دوست همی		آری ز دلت ندارم از جان دارم

□

ای دل ز وصال تو نشانی دارم		وی جان ز فراق تو امانی دارم
بیچاره تنم همه جهان داشت به تو		واکنون به هزار حیله جانی دارم

□

من با تو که عشق جاودانی دارم		یک مهر و هزار مهربانی دارم
با من صنما چو زندگانی نکنی		من بی‌تو بگو چه زندگانی دارم

□

از غم صدف دو دیده پر در دارم		وز حادثه پوستین به گازر دارم
دردا که تهی دامنم از زر درست		وز دست شکسته آستین پر دارم

□

دی کرد وداع بر جناح سفرم		تا دست فراق کرد زیر و زبرم
او می‌شد و جان نعره همی زد ز پی‌اش		آهسته ترک تاز که من بر اثرم

□

روزی که به حیلت به شب تیره برم		می‌گویم شکر و باز پس می‌نگرم
بنگر که ز عمر در چه خون جگرم		تا روز گذشته را غنیمت شمرم

□

زلف تو دلم برد و به جان در خطرم		گیرم که ز بیم پی به زلفت نبرم
باری دمی از زیر کله بیرون کن		چندان که ز دور در دل خود نگرم

□

سودای تو بیرون شده یکسر ز سرم		وز کوی تو ببرید خرد رهگذرم
دست طلب تو باز در کوفت درم		تا با سر کار برد بار دگرم

□

بفروختمت سزد به جان باز خرم		ارزان بفروختم گران باز خرم
باری خواهم ز دوستان ای دلبر		تا بو که ز دشمنان ترا باز خرم

□

چون روی ندارم که به رویت نگرم		باری به سر کوی تو بر می‌گذرم
در دیده کشم ز آرزوی رخ تو		گردی که زکوی تو به دامن سپرم

□

در کار تو هر روز گرفتارترم		غمهای ترا به جان خریدارترم
هر روز به چشم من نکو روی‌تری		هرچند که بیش بینمت زارترم

□

ای دل ز فلک چرا نیوشی آزرم		هم بادم سرد ساز و با گریه‌ی گرم
دلبر ز تو وز ناله کجا گردد نرم		آن را که هزار دیده باشد بی‌شرم

□

آنم که ندانم نه وجود و نه عدم		دانم که ندانم نه حدوث و نه قدم
می‌دانم و مطرب و حریفی همدم		مستی و طرب فزون و هشیاری کم

□

ای خورده به واجبی چو مردان غم علم		در تحت تصرف تو بیش و کم علم
در عمر دمی نازده الا دم علم		هم عالم عالمی هم عالم علم

□

دردا که فرو شد لب شادی را غم		پر گشت و نگون گشت پیمانه‌ی غم
دشواری بیش گشت و آسانی کم		واین ماند ز عالم که دریغا عالم

□

من بنده که کمتر سگ کویت باشم		این بس باشد که مدح‌گویت باشم
اقبال نیم که سال و ماه و شب و روز		واجب باشد که پیش رویت باشم

□

بینم دل خویش گر دهانت اندیشم		یابم تن خویش گر میانت اندیشم
یادم ناید ز سر به جان و سر تو		الا که ز خاک آستانت اندیشم

□

خوار و خجلم خوار و خجل باد دلم		آسیمه‌سر و پای به گل باد دلم
در دست غمم اسیری از دست دلست		چونان که منم، اسیر دل باد دلم

□

بر چرخ رسید از تو دم سرد دلم		بر دامن غم فشانده‌ی گرد دلم
خون دلم از دیده بپالود دلم		دردا دل فارغ تو از درد دلم

□

پر شد ز شراب عشق جانا جامم		چون زلف تو برهم زده گشت ایامم
در عشق تو این بود مراد و کامم		کز جمله‌ی بندگان نویسی نامم

□

در خدمت تست عقل و هوش و جانم		گر پیش برون روم ور از پس مانم
اقبال نیم که سال وماه و شب و روز		واجب باشد که در رکابت رانم

□

ای دل چو به غمهای جهان درمانم		از دیده سرشکهای خونین رانم
خود را چه دهم عشوه یقین می‌دانم		کاندر سر دل شود به آخر جانم

□

می‌نوش کنم ولیک مستی نکنم		الا به قدج درازدستی نکنم
دانم غرضم ز می‌پرستی چه بود		تا همچو تو خویشتن پرستی نکنم

□

بازیچه‌ی دور آسمانم چه کنم		سرگشته‌ی گردش جهانم چه کنم
از هرچه همی کنم پشیمان گردم		آیا چه کنم تا که بدانم چه کنم

□

چون حرب کنم هیج محابا نکنم		چون عفو کنم هیچ مدارا نکنم
من سایه‌ی یزدانم و نیکو نبود		گر قدرت و رحمت آشکارا نکنم

□

شبها چو ز روز وصل او یاد کنم		تا روز هزار گونه فریاد کنم
ترسم که شب اجل امانم ندهد		تا باز به روز وصل دل شاد کنم

□

کس نیست غم اندوخته‌تر زین که منم		با درد تو آموخته‌تر زین که منم
گفتی که نه‌ای به عشق درپخته هنوز		خامی چه کنی سوخته‌تر زین که منم

□

بر آتش هجر عمری ار بنشینم		بر خاک در تو هم به دل نگزینم
از باد همه نسیم زلفت بویم		در آب همه خیال رویت بینم

□

آن دیده ندارم که به خوابت بینم		یا آن رخ همچو آفتابت بینم
از شرم رخ تو در تو نتوان نگریست		می‌ریزم اشک تا در آبت بینم

□

ای گوهر تو اصل طفیل آدم		وی ذات تو معنی و عبارت عالم
تا حکم کفت نکرد روزی‌ده خلق		وز خلقت آدمی نیاورد شکم

□

من دل به کسی جز از تو آسان ندهم		چیزی که گران خریدم ارزان ندهم
صد جان بدهم در آرزوی دل خویش		وان دل که ترا خواست به صد جان ندهم

□

چون پای همی تحفه برد هر جایم		وز پای به پای آمدنی می‌آیم
دستم شکند فلک من این را شایم		آری چو گزیز نیست باری پایم

□

ای عشق در آفاق بسی تاختیم		تا از دل و دلدار برانداختیم
آخر حق صحبتی که با تست مرا		بشناس و همان گیر که نشناختیم

□

دی یک دو قدح شراب صافی خوردیم		با همنفسی شبی به روز آوردیم
امروز چنان شد که به ناچار دو دست		در گردن درد و رنج و هجران کردیم

□

سبحان‌الله غمی به پایان نبریم		الا که ازو در دگری می‌نگریم
آن شد که ستاره می‌شمردیم به روز		اکنون همه روز و شب نفس می‌شمریم

□

با گل گفتم چون به چمن برگذریم		چون از همه باغ آرزوی تو بریم
گل گفت مرا چو نیک درمی‌نگریم		از روی بقا برابر یکدگریم

□

اندیشه‌ی انتقام چون جزم کنیم		قهر همه دشمنان به یک عزم کنیم
با چرخ چو با آتسز اگر رزم کنیم		گردن به سم اسب چو خوارزم کنیم

□

ای سایه‌ی آنک ملک او هست قدیم		تا چند از این ملک چو گوزی بدونیم
یک رویه کن این کار که سهلست و سلیم		ملکست نه بازیچه، والملک عقیم

□

شکر ایزد را که خسرو هفت اقلیم		آن شاه مبارک قدم آن ذات کریم
از آتش فتنه بر کران شد چو خلیل		وز آب خطر به ساحل آمد چو کلیم

□

در موج خطر مرفهی همچو کلیم		وز آتش فتنه شاد چون ابراهیم
ای مفخر آنکه ماه کردی به دو نیم		معصومان را از آتش و آب چه بیم

□

ای دل مگذار عمر چون بی‌خبران		ایمن منشین ز روزگار گذران
تو طاق نه‌ای با تو همان خواهد کرد		ایام که کرد و می‌کند با دگران

□

شخصی دارم زنده به جان دگران		عمری به هزار درد و محنت گذران
جان بر لب و دل بر اثر او نگران		دور از لب و دندان شما بی‌خبران

□

زلفت به رسنهاش برآورد کشان		هر جان و دلی که داشت در شهر نشان
زان پیش که دستار نگه نتوان داشت		ورز دو سه در زیر کلاهش بنشان

□

چون روی حیل نبود پایاب جهان		یکباره ورق بشستم از تاب جهان
گفتم چو مقیم نیست اسباب جهان		خاکش بر سر که خوش خورد آب جهان

□

باغیست چو نوبهار از رنگ خزان		عیشی که به عمرها توان گفت از آن
یاران همه انگشت زنان گرد رزان		من در غم تو نشسته انگشت‌گزان

□

ای ساخته گشته از تو کار دگران		من یار غم تو و تو یار دگران
من کرده کنار پر ز خون دیده		از بهر تو و تو در کنار دگران

□

آیا گهر وصل تو یارم سفتن		راه تو امیدوار یارم رفتن
می‌روشن و حجره خالی و موسم گل		ای گلبن نو شکفته یارم گفتن

□

ای دل چو نمی‌نهد سپهرت گردن		نتوان به خروش و زور بخت آوردن
بر من چه بود جز که به کف خون خوردن		دیگر چه کنم دلا چه دانم کردن

□

زرق است جهان تو زرق کن از هر فن		که می‌خور و که می‌کن و لوتی می‌زن
خوش خور تو جهان و یاد می‌آر از من		تا روزی چند جمله را سر کن زن

□

زین جور اگر گذر توان کرد بکن		در حال من ار نظر توان کرد بکن
با بنده ز روی مردمی آشتی‌ای		یکبار دگر اگر توان کرد بکن

□

هرچ از چو تویی نزیبد ای دوست مکن		وین خیره‌کشی گرچه ترا خوست مکن
گفتی ببرم جان تو و باکی نیست		جانا نه ز بهر جان نه نیکوست مکن

□

ای دل ز سر نهاد پرواز مکن		فرجام نگر حدیث آغاز مکن
خاک از سر این راز نهان باز مکن		خود را و مرا در سر این راز مکن

□

جانا لبم از شراب غم خشک مکن		چشمم ز سرشک هیچ دم خشک مکن
در عشق گران رکاب صبری داری		زنهار نمد زین ستم خشک مکن

□

ای دل چو غم نوت دهد چرخ کهن		چون کار ندیدگان مشو بی‌سر و بن
یا عشوه‌ی کودکانه می‌خر به سخن		یا تن زن و عاقلانه صبری می‌کن

□

هستم ز تو دلشکسته‌ای عهد شکن		وز دوستی تو با جهانی دشمن
گیرم نبود دست من و دامن تو		بتوان کردن دست من و دامن من

□

در دام غم تو بسته‌ای هست چو من		وز جور تو دل‌شکسته‌ای هست چو من
برخاستگان عشق تو بسیارند		در عهد وفا نشسته‌ای هست چو من

□

می‌سوز تو خرمن شکیبایی من		تا می‌نهم از غم تو خرمن خرمن
دامن به حدیث درد من باز مزن		من دانم و اشک لعل دامن دامن

□

ماییم و صراحی و شراب روشن		مرغی دو و نان چند و زیشان دو سه تن
وز میوه و ریحان قدری سیب و سمن		برخیز و بیا چنانک دی نزد تو من

□

چشمم ز همه جهان فرازست اکنون		وین دیده به دیدار تو بازست اکنون
گفتار همه جهان مجازست اکنون		ما را به جمال تو نیازست اکنون

□

ای گنده دهان چو شیر و چون گرگ حرون		چون خرس کریه شخص و چون خوک نگون
چون بوزنه سخره و چو کفتار زبون		چون گربه دهن دریده و چون سگ دون

□

شاها ز خزانه‌ی تو ریحان و سمین		دارند نهان ذخیره درهای ثمین
کو زر که همین بر سر گنج است و همان		کو سر که همان از در تیغست و همین

□

بوطالب نعمت ای همه دولت و دین		در خود نگر و جمله جهان نیک ببین
کز همت و جود آفتابی و سحاب		وز رفعت و حلم آسمانی و زمین

□

شاهان ممالک تو مودود و معین		دارند خزانها نهان در ثمین
گوهر که همین بر سر گنجست و همین		باهر که همان از در تیغست و همین