قسمت چهارم

دارم گنهان ز قطره باران بیش		از شرم گنه فگنده‌ام سر در پیش
آواز آید که سهل باشد درویش		تو در خور خود کنی و ما در خور خویش

□

در خانه خود نشسته بودم دلریش		وز بار گنه فگنده بودم سر پیش
بانگی آمد که غم مخور ای درویش		تو در خور خود کنی و ما در خور خویش

□

شوخی که به دیده بود دایم جایش		رفت از نظرم سر و قد رعنایش
گشت از پی او قطره ز نان مردم چشم		چندان که زاشک آبله شد بر پایش

□

آتش بدو دست خویش بر خرمن خویش		چون خود زده‌ام چه نالم از دشمن خویش
کس دشمن من نیست منم دشمن خویش		ای وای من و دست من و دامن خویش

□

پیوسته مرا ز خالق جسم و عرض		حقا که همین بود و همینست غرض
کان جسم لطیف را به خلوتگه ناز		فارغ بینم همیشه ز آسیب مرض

□

ای بر سر حرف این و آن نازده خط		پندار دویی دلیل بعدست بخط
در جمله‌ی کاینات بی سهو و غلط		یک عین فحسب دان و یک ذات فقط

□

گشتی به وقوف بر مواقف قانع		شد قصد مقاصدت ز مقصد مانع
هرگز نشود تا نکنی کشف حجب		انوار حقیقت از مطالع طالع

□

کی باشد و کی لباس هستی شده شق		تابان گشته جمال وجه مطلق
دل در سطوات نور او مستهلک		جان در غلبات شوق او مستغرق

□

دل کرد بسی نگاه در دفتر عشق		جز دوست ندید هیچ رو در خور عشق
چندانکه رخت حسن نهد بر سر حسن		شوریده دلم عشق نهد بر سر عشق

□

بر عود دلم نواخت یک زمزمه عشق		زان زمزمه‌ام ز پای تا سر همه عشق
حقا که به عهدها نیایم بیرون		از عهده‌ی حق گزاری یک دمه عشق

□

ما را شده‌است دین و آیین همه عشق		بستر همه محنتست و بالین همه عشق
سبحان الله رخی و چندین همه حسن		انالله دلی و چندین همه عشق

□

خلقان همه بر درگهت ای خالق پاک		هستند پی قطره‌ی آبی غمناک
سقای سحاب را بفرما از لطف		تا آب زند بر سر این مشتی خاک

□

دامان غنای عشق پاک آمد پاک		زآلودگی نیاز با مشتی خاک
چون جلوه گر و نظارگی جمله خود اوست		گر ما و تو در میان نباشیم چه باک

□

گر فضل کنی ندارم از عالم باک		ور عدل کنی شوم به یک باره هلاک
روزی صدبار گویم ای صانع پاک		مشتی خاکم چه آید از مشتی خاک

□

یا من بک حاجتی و روحی بیدیک		عن غیرک اعرضت و اقبلت علیک
مالی عمل صالح استظهر به		الجات علیک واثقا خذ بیدیک

□

بر چهره ندارم زمسلمانی رنگ		بر من دارد شرف سگ اهل فرنگ
آن رو سیهم که باشد از بودن من		دوزخ را ننگ و اهل دوزخ را ننگ

□

تا شیر بدم شکار من بود پلنگ		پیروز شدم به هرچه کردم آهنگ
تا عشق ترا به بر درآوردم تنگ		از بیشه برون کرد مرا روبه لنگ

□

در عشق تو ای نگار پر کینه و جنگ		گشتیم سرا پای جهان با دل تنگ
شد دست زکار و ماند پا از رفتار		این بس که به سر زدیم و آن بس که به سنگ

□

دستی که زدی به ناز در زلف تو چنگ		چشمی که زدیدنت زدل بردی زنگ
آن چشم ببست بی توام دیده به خون		و آن دست بکوفت بی توام سینه به سنگ

□

پرسید کسی منزل آن مهر گسل		گفتم که: دل منست او را منزل
گفتا که: دلت کجاست؟ گفتم: بر او		پرسید که: او کجاست؟ گفتم: در دل

□

درماند کسی که بست در خوبان دل		وز مهر بتان نگشت پیوند گسل
در صورت گل معنی جان دید و بماند		پای دل او تا به قیامت در گل

□

شیدای ترا روح مقدس منزل		سودای ترا عقل مجرد محمل
سیاح جهان معرفت یعنی دل		در بحر غمت دست به سر پای به گل

□

ای عهد تو عهد دوستان سر پل		از مهر تو کین خیزد و از قهر تو ذل
پر مشغله و میان تهی همچو دهل		ای یک شبه همچو شمع و یک روزه چو گل

□

در باغ کجا روم که نالد بلبل		بی تو چه کنم جلوه‌ی سرو و سنبل
یا قد تو هست آنچه میدارد سرو		یا روی تو هست آنچه میدارد گل

□

ای چارده ساله مه که در حسن و جمال		همچون مه چارده رسیدی بکمال
یا رب نرسد به حسنت آسیب زوال		در چارده سالگی بمانی صد سال

□

می‌رست زدشت خاوران لاله‌ی آل		چون دانه‌ی اشک عاشقان در مه و سال
بنمود چو روی دوست از پرده جمال		چون صورت حال من شدش صورت حال

□

هر نعت که از قبیل خیرست و کمال		باشد ز نعوت ذات پاک متعال
هر وصف که در حساب شرست و وبال		دارد به قصور قابلیات مل

□

یا رب به علی بن ابی طالب و آل		آن شیر خدا و بر جهان جل جلال
کاندر سه مکان رسی به فریاد همه		اندر دم نزع و قبر هنگام سال

□

گر با غم عشق سازگار آید دل		بر مرکب آرزو سوار آید دل
گر دل نبود کجا وطن سازد عشق		ور عشق نباشد به چه کار آید دل

□

هر جا که وجود کرده سیرست ای دل		می‌دان به یقین که محض خیرست ای دل
هر شر ز عدم بود، عدم غیر وجود		پس شر همه مقتضای غیرست ای دل

□

چندت گفتم که دیده بردوز ای دل		در راه بلا فتنه میندوز ای دل
اکنون که شدی عاشق و بدروز ای دل		تن درده و جان کن و جگر سوز ای دل

□

در عشق چه به ز بردباری ای دل		گویم به تو یک سخن زیاری ای دل
هر چند رسد ز یار خواری ای دل		زنهار به روی او نیاری ای دل

□

با خود در وصل تو گشودن مشکل		دل را به فراق آزمودن مشکل
مشکل حالی و طرفه مشکل حالی		بودن مشکل با تو، نبودن مشکل

□

با اهل زمانه آشنایی مشکل		با چرخ کهن ستیزه رایی مشکل
از جان و جهان قطع نمودن آسان		در هم زدن دل به جدایی مشکل

□

بر لوح عدم لوایح نور قدم		لایح گردید و نه درین سر محرم
حق را مشمر جدا ز عالم زیراک		عالم در حق حقست و حق در عالم

□

رنجورم و در دل از تو دارم صد غم		بی لعل لبت حریف دردم همه دم
زین عمر ملولم من مسکین غریب		خواهد شود آرامگهم کوی عدم

□

گر پاره کنی مرا ز سر تا به قدم		موجود شوم ز عشق تو من ز عدم
جانی دارم ز عشق تو کرده رقم		خواهیش به شادی کش و خواهیش به غم

□

من دانگی و نیم داشتم حبه‌ی کم		دو کوزه نبید خریده‌ام پاره‌ی کم
بر بربط ما نه زیر ماندست و نه بم		تا کی گویی قلندری و غم و غم

□

از گردش افلاک و نفاق انجم		سر رشته‌ی کار خویشتن کردم گم
از پای فتاده‌ام مرا دست بگیر		ای قبله‌ی هفتم ای امام هشتم

□

هم در ره معرفت بسی تاخته‌ام		هم در صف عالمان سر انداخته‌ام
چون پرده ز پیش خویش برداشته‌ام		بشناخته‌ام که هیچ نشناخته‌ام

□

حک کردنی است آنچه بنگاشته‌ام		افگندنی است آنچه برداشته‌ام
باطل بودست آنچه پنداشته‌ام		حاصل که به هرزه عمر بگذاشته‌ام

□

بستم دم مار و دم عقرب بستم		نیش و دمشان بیکدگر پیوستم
شجن قرنین قرنین خواندم		بر نوح نبی سلام دادم رستم

□

گر من گنه جمله جهان کردستم		عفو تو امیدست که گیرد دستم
گفتی که به روز عجز دستت گیرم		عاجزتر ازین مخواه کاکنون هستم

□

تب را شبخون زدم در آتش کشتم		یک چند به تعویذ کتابش کشتم
بازش یک بار در عرق کردم غرق		چون لشکر فرعون در آبش کشتم

□

دیریست که تیر فقر را آماجم		بر طارم افلاک فلاکت تاجم
یک شمه ز مفلسی خود برگویم		چندانکه خدا غنیست من محتاجم

□

هر چند به صورت از تو دور افتادم		زنهار مبر ظن که شدی از یادم
در کوی وفای تو اگر خاک شوم		زانجا نتواند که رباید بادم

□

دی بر سر گور ذله غارت گردم		مر پاکان را جنب زیارت کردم
شکرانه‌ی آنکه روزه خوردم رمضان		در عید نماز بی طهارت کردم

□

یا رب من اگر گناه بی حد کردم		دانم به یقین که بر تن خود کردم
از هرچه مخالف رضای تو بود		برگشتم و توبه کردم و بد کردم

□

تا چند به گرد سر ایمان گردم		وقتست کز افعال پشیمان گردم
خاکم ز کلیسیا و آبم ز شراب		کافرتر از آنم که مسلمان گردم

□

عودم چو نبود چوب بید آوردم		روی سیه و موی سپید آوردم
چون خود گفتی که ناامیدی کفرست		فرمان تو بردم و امید آوردم

□

اندوه تو از دل حزین می‌دزدم		نامت ز زبان آن و این می‌دزدم
می‌نالم و قفل بر دهان می‌فگنم		می‌گردیم و خون در آستین می‌دزدم

□

گر خاک تویی خاک ترا خاک شدم		چون خاک ترا خاک شدم پاک شدم
غم سوی تو هرگز گذری می‌نکند		آخر چه غمت از آنکه غمناک شدم

□

اندر طلب یار چو مردانه شدم		اول قدم از وجود بیگانه شدم
او علم نمی‌شنید لب بر بستم		او عقل نمی‌خرید دیوانه شدم

□

آنان که به نام نیک می‌خوانندم		احوال درون بد نمی‌دانندم
گز زانکه درون برون بگردانندم		مستوجب آنم که بسوزانندم

□

چونان شده‌ام که دید نتوانندم		تا پیش توای نگار بنشانندم
خورشید تویی به ذره من مانندم		چون ذره به خورشید همی‌دانندم

□

گر خلق چنانکه من منم دانندم		همچون سگ ز در بدر رانندم
ور زانکه درون برون بگردانندم		مستوجب آنم که بسوزانندم

□

آن دم که حدیث عاشقی بشنودم		جان و دل و دیده را به غم فرسودم
می‌پنداشتم عاشق و معشوق دواند		چون هر دو یکیست من خود احول بودم

□

عمری به هوس باد هوی پیمودم		در هر کاری خون جگر پالودم
در هر چه زدم دست زغم فرسودم		دست از همه باز داشتم آسودم

□

من از تو جدا نبوده‌ام تا بودم		اینست دلیل طالع مسعودم
در ذات تو ناپدیدم ار معدومم		وز نور تو ظاهرم اگر موجودم

□

هرگز نبود شکست کس مقصودم		آزرده نشد دلی ز من تا بودم
صد شکر که چشم عیب بینم کورست		شادم که حسود نیستم محسودم

□

در کوی تو من سوخته دامن بودم		وز آتش غم سوخته خرمن بودم
آری جانا دوش به بامت بودم		گفتی دزدست دزد نبد من بودم

□

در وصل تو پیوسته به گلشن بودم		در هجر تو با ناله و شیون بودم
گفتم به دعا که چشم بد دور ز تو		ای دوست مگر چشم بدت من بودم

□

یک چند دویدم و قدم فرسودم		آخر بی تو پدید نامد سودم
تا دست به بیعت وفایت سودم		در خانه نشستم و فرو آسودم

□

ز آمیزش جان و تن تویی مقصودم		وز مردن و زیستن تویی مقصودم
تو دیر بزی که من برفتم ز میان		گر من گویم، ز من تویی مقصودم

□

در خواب جمال یار خود میدیدم		وز باغ وصال او گلی می‌چیدم
مرغ سحری زخواب بیدارم کرد		ای کاش که بیدار نمی‌گردیدم

□

روزی ز پی گلاب می‌گردیدم		پژمرده عذار گل در آتش دیدم
گفتم که چه کرده‌ای که میسوزندت		گفتا که درین باغ دمی خندیدم

□

دیشب که بکوی یار می‌گردیدم		دانی که پی چه کار می‌گردیدم
قربان خلاف وعده‌اش می‌گشتم		گرد سر انتظار می‌گردیدم

□

گر در سفرم تویی رفیق سفرم		ور در حضرم تویی انیس حضرم
القصه بهر کجا که باشد گذرم		جز تو نبود هیچ کسی در نظرم

□

گر دست تضرع به دعا بردارم		بیخ و بن کوهها ز جا بردارم
لیکن ز تفضلات معبود احد		فاصبر صبرا جمیل را بردارم

□

یا رب چو به وحدتت یقین می‌دارم		ایمان به تو عالم آفرین می‌دارم
دارم لب خشک و دیده‌ی تر بپذیر		کز خشک و تر جهان همین می‌دارم

□

از هجر تو ای نگار اندر نارم		می‌سوزم ازین درد و دم اندر نرم
تا دست به گردن تو اندر نرم		آغشته به خون چو دانه اندر نارم

□

از خاک درت رخت اقامت نبرم		وز دست غمت جان به سلامت نبرم
بردار نقاب از رخ و بنمای جمال		تا حسرت آن رخ به قیامت نبرم

□

آزرده ترم گر چه کم آزار ترم		بی یار ترم گر چه وفادار ترم
با هر که وفا و صبر من کردم بیش		سبحان الله به چشم او خوارترم

□

جهدی بکنم که دل زجان برگیرم		راه سر کوی دلستان برگیرم
چون پرده میان من و دلدار منم		برخیزم و خود را ز میان برگیرم

□

ساقی اگرم می ندهی می‌میرم		ور ساغر می ز کف نهی می‌میرم
پیمانه‌ی هر که پر شود می‌میرد		پیمانه‌ی من چو شد تهی می‌میرم

□

نه از سر کار با خلل می‌ترسم		نه نیز ز تقصیر عمل می‌ترسم
ترسم ز گناه نیست آمرزش هست		از سابقه‌ی روز ازل می‌ترسم

□

تا ظن نبری کز آن جهان می‌ترسم		وز مردن و از کندن جان می‌ترسم
چون مرگ حقست من چرا ترسم ازو		من خویش پرستم و از آن می‌ترسم

□

مشهود و خفی چو گنج دقیانوسم		پیدا و نهان چو شمع در فانوسم
القصه درین چمن چو بید مجنون		می‌بالم و در ترقی معکوسم

□

عیبم مکن ای خواجه اگر می نوشم		در عاشقی و باده پرستی کوشم
تا هشیارم نشسته با اغیارم		چون بی‌هوشم به یار هم آغوشم

□

یا رب ز گناه زشت خود منفعلم		وز قول بد و فعل بد خود خجلم
فیضی به دلم ز عالم قدس رسان		تا محو شود خیال باطل ز دلم

□

از جمله‌ی دردهای بی درمانم		وز جمله‌ی سوز داغ بی پایانم
سوزنده‌تر آنست که چون مردم چشم		در چشم منی و دیدنت نتوانم

□

زان دم که قرین محنت وافغانم		هر لحظه ز هجران به لب آید جانم
محروم ز خاک آستانت زانم		کز سیل سرشک خود گذر نتوانم

□

یک روز بیوفتی تو در میدانم		آن روز هنوز در خم چوگانم
گفتی سخنی و کوفتی برجانم		آن کشت مرا و من غلام آنم

□

بی‌مهری آن بهانه‌جو می‌دانم		بی درد و ستم عادت او می‌دانم
جز جور و جفا عادت آن بدخو نی		من شیوه‌ی یار خود نکو می‌دانم

□

رویت بینم چو چشم را باز کنم		تن دل شودم چو با تویی راز کنم
جز نام تو پاسخ ندهد هیچ کسی		هر جا که به نام خلق آواز کنم

□

بی روی تو رای استقامت نکنم		کس را به هوای تو ملامت نکنم
در جستن وصل تو اقامت نکنم		از عشق تو توبه تا قیامت نکنم

□

از بیم رقیب طوف کویت نکنم		وز طعنه‌ی خلق گفتگویت نکنم
لب بستم و از پای نشستم اما		این نتوانم که آرزویت نکنم

□

با چشم تو یاد نرگس‌تر نکنم		بی‌لعل تو آرزوی کوثر نکنم
گر خضر به من بی تو دهد آب حیات		کافر باشم که بی تو لب تر نکنم

□

با درد تو اندیشه‌ی درمان نکنم		با زلف تو آرزوی ایمان نکنم
جانا تو اگر جان طلبی خوش باشد		اندیشه‌ی جان برای جانان نکنم

□

عشق تو ز خاص و عام پنهان چه کنم		دردی که ز حد گذشت درمان چه کنم
خواهم که دلم به دیگری میل کند		من خواهم و دل نخواهد ای جان چه کنم

□

یادت کنم ار شاد و اگر غمگینم		نامت برم ار خیزم اگر بنشینم
با یاد تو خو کرده‌ام ای دوست چنانک		در هرچه نظر کنم ترا می‌بینم

□

آن بخت ندارم که به کامت بینم		یا در گذری هم به سلامت بینم
وصل تو بهیچگونه دستم ناید		نامت بنویسم و به نامت بینم

□

تا بردی ازین دیار تشریف قدوم		بر دل رقم شوق تو دارم مرقوم
این قصه مرا کشت که هنگام وداع		از دولت دیدار تو گشتم محروم

□

غمناکم و از کوی تو با غم نروم		جز شاد و امیدوار و خرم نروم
از درگه همچو تو کریمی هرگز		نومید کسی نرفت و من هم نروم

□

یا رب تو چنان کن که پریشان نشوم		محتاج برادران و خویشان نشوم
بی منت خلق خود مرا روزی ده		تا از در تو بر در ایشان نشوم

□

هر چند گهی زعشق بیگانه شوم		با عافیت کنشت و همخانه شوم
ناگاه پری‌رخی بمن بر گذرد		برگردم زان حدیث و دیوانه شوم

□

هیهات که باز بوی می می‌شنوم		آوازه‌ی های و هوی و هی می‌شنوم
از گوش دلم سر الهی هر دم		حق میگوید ولی ز نی می‌شنوم

□

دانی که چها چها چها میخواهم		وصل تو من بی سر و پا می‌خواهم
فریاد و فغان و ناله‌ام دانی چیست		یعنی که ترا ترا ترا می‌خواهم

□

ای دوست طواف خانه‌ات می‌خواهم		بوسیدن آستانه‌ات می‌خواهم
بی‌منت خلق توشه این ره را		می‌خواهم و از خزانه‌ات می‌خواهم

□

نی باغ به بستان نه چمن می‌خواهم		نی سرو و نه گل نه یاسمن می‌خواهم
خواهم زخدای خویش کنجی که در آن		من باشم و آن کسی که من می‌خواهم

□

سرمایه‌ی غم ز دست آسان ندهم		دل بر نکنم زدوست تا جان ندهم
از دوست که یادگار دردی دارم		آن درد به صد هزار درمان ندهم

□

در کوی تو سر در سر خنجر بنهم		چون مهره‌ی جان عشق تو در بر بنهم
نامردم اگر عشق تو از دل بکنم		سودای تو کافرم گر از سر بنهم

□

دارم ز خدا خواهش جنات نعیم		زاهد به ثواب و من به امید عظیم
من دست تهی میروم او تحفه به دست		تا زین دو کدام خوش کند طبع کریم

□

دی تازه گلی ز گلشن آورد نسیم		کز نکهت آن مشام جان یافت شمیم
نی نی غلطم که صفحه‌ای بود از سیم		مشکین رقمش معطر از خلق کریم

□

ما بین دو عین یار از نون تا میم		بینی الفی کشیده بر صفحه‌ی سیم
نی نی غلطم که از کمال اعجاز		انگشت نبیست کرده مه را بدو نیم

□

چون دایره ما ز پوست پوشان توایم		در دایره‌ی حلقه بگوشان توایم
گر بنوازی زجان خروشان توایم		ور ننوازی هم از خموشان توایم

□

هر چند زکار خود خبردار نه‌ایم		بیهوده تماشاگر گلزار نه‌ایم
بر حاشیه‌ی کتاب چون نقطه‌ی شک		بی کارنه‌ایم اگر چه در کار نه‌ایم

□

افسوس که ما عاقبت اندیش نه‌ایم		داریم لباس فقر و درویش نه‌ایم
این کبر و منی جمله از آنست که ما		قانع به نصیب و قسمت خویش نه‌ایم

□

با یاد تو با دیده‌ی تر می‌آیم		وز باده‌ی شوق بی‌خبر می‌آیم
ایام فراق چون به سرآمده‌است		من نیز به سوی تو به سر می‌آیم

□

مادر ره سودای تو منزل کردیم		سوزیست در آتشی که در دل کردیم
در شهر مرامیان چشم می‌خوانند		نیکو نامی ز عشق حاصل کردیم

□

هر چند که دل به وصل شادان کردیم		دیدیم که خاطرت پریشان کردیم
خوش باش که ما خوی به هجران کردیم		بر خود دشوار و بر تو آسان کردیم

□

ما طی بساط ملک هستی کردیم		بی نقض خودی خداپرستی کردیم
بر ما می وصل نیک می‌پیوندد		تف بر رخ می که زود مستی کردیم

□

ما با می و مستی سر تقوی داریم		دنیی طلبیم و میل عقبی داریم
کی دنیی و دین هر دو بهم آید راست		اینست که ما نه دین نه دنیی داریم

□

شمعم که همه نهان فرو می‌گریم		می‌خندم و هر زمان فرو می‌گریم
چون هیچ کس از گریه من آگه نیست		خوش خوش بمیان جان فرو می‌گریم

□

ما جز به غم عشق تو سر نفرازیم		تا سر داریم در غمت دربازیم
گر تو سر ما بی سر و سامان داری		ماییم و سری در قدمت اندازیم

□

در مصطبها درد کشان ما باشیم		بدنامی را نام و نشان ما باشیم
از بد بترانی که تو شان می‌بینی		چون نیک ببینی بدشان ما باشیم

□

یک جو غم ایام نداریم خوشیم		گر چاشت بود شام نداریم خوشیم
چون پخته به ما میرسد از مطبخ غیب		از کس طمع خام نداریم خوشیم

□

ببرید ز من نگار هم خانگیم		بدرید به تن لباس فرزانگیم
مجنون به نصیحت دلم آمده‌است		بنگر به کجا رسیده دیوانگیم

□

ما قبله‌ی طاعت آن دو رو می‌دانیم		ایمان سر زلف مشکبو می‌دانیم
با این همه دلدار به ما نیکو نیست		ما طالع خویش را نکو می‌دانیم

□

من لایق عشق و درد عشق تو نیم		زنهار که هم نبرد عشق تو نیم
چون آتش عشق تو بر آرد شعله		من دانم و من که مرد عشق تو نیم